Thứ tư, 01/05/2024
Một nho sinh xuất sắc
Khu di tích Trạng Trình
Nguyễn Bỉnh Khiêm, thuở nhỏ có tên là Nguyễn Văn Đạt, sinh năm Tân Hợi (1491), dưới triều Lê Thánh Tông - thời kỳ được xem là thịnh trị nhất của nhà Lê sơ. Có tài liệu cho rằng Trạng Trình đổi từ tên khai sinh là Nguyễn Văn Đạt thành Nguyễn Bỉnh Khiêm khi ông chuẩn bị đi thi (1535). Nghĩa của hai chữ "Bỉnh Khiêm" được hiểu là "giữ trọn tính khiêm nhường".
Quê ông ở làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, tp.Hải Phòng). Thân phụ của ông là giám sinh Nguyễn Văn Định, đạo hiệu là Cù Xuyên, nổi tiếng hay chữ nhưng không hanh thông trong đường khoa cử. Mẹ của ông là bà Nhữ Thị Thục, con gái út của quan Tiến sĩ Thượng thư bộ Hộ Nhữ Văn Lan.
Bà là người phụ nữ có bản lĩnh khác thường, học rộng biết nhiều lại giỏi tướng số, nên muốn chọn một người chồng tài giỏi để sinh ra người con có thể làm nên đế nghiệp sau này, nhưng kén chọn mãi đến khi luống tuổi bà nghe lời cha mới lấy ông Nguyễn Văn Định, là người có tướng sinh quý tử.
Đến tuổi trưởng thành, nghe danh tiếng Bảng nhãn Lương Đắc Bằng, một đại thần từng giữ chức Thượng thư dưới triều Lê sơ nhưng đã cáo quan về quê sống đời dạy họ ở làng Lạch Triều (thuộc huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa), Nguyễn Bỉnh Khiêm đã cất công vào tận xứ Thanh để tầm sư học đạo.
Vốn sáng dạ, lại chăm chỉ nên chẳng bao lâu ông đã trở thành học trò xuất sắc nhất của người thầy họ Lương. Bởi vậy mà trước khi qua đời, Lương Đắc Bằng đã trao lại cho Nguyễn Bỉnh Khiêm bộ sách quý về Dịch học (Chu Dịch) là "Thái Ất thần kinh", đồng thời ủy thác người con trai Lương Hữu Khánh của mình cho ông dạy dỗ.
Giỏi nhưng không làm quan
Mặc dù được đào tạo bài bản về Hán học, song gặp thời đại loạn (giai đoạn triều Lê sơ rơi vào khủng hoảng, suy tàn, rồi triều Mạc thay thế vào năm 1527), nên Nguyễn Bỉnh Khiêm đã không mấy hào hứng với khoa cử. Ông bỏ qua tới 9 kỳ đại khoa (trong đó có 6 khoa thi dưới triều Lê sơ và 2 khoa thi đầu tiên dưới triều Mạc). Tới năm 1534, đời Mạc Thái Tông (Mạc Đăng Doanh) được xem là thịnh trị nhất triều Mạc, ông mới quyết định đi thi Hương và đỗ đầu, sau đó ông đỗ đầu hai kỳ thi Hội, thi Đình năm 1535, đoạt danh hiệu Trạng nguyên khi đã 45 tuổi.
Ngay sau khi đỗ đạt, ông được bổ nhiệm làm Đông Các hiệu thư (chuyên việc soạn thảo, sửa chữa các văn thư của triều đình) rồi sau được cử giữ nhiều chức vụ khác nhau như Tả thị lang bộ Hình, Tả thị lang bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ. Nhưng rồi Mạc Thái Tông qua đời (1540), Mạc Hiến Tông (Mạc Phúc Hải) lên thay, triều chính bị bọn bất tài, cơ hội lũng đoạn. Năm 1542, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã dâng sớ trị tội 18 lộng thần (trong đó có cả con rể của ông là Phạm Dao làm Trấn thủ Sơn Nam) nhưng không được vua chấp thuận, ông bỏ quan về quê dậy học, làm thơ, viết sách.
Tới năm Giáp Thìn (1544), vua Mạc lại cho người về phong tước Trình Tuyền Hầu cho ông, rồi sau lại thăng ông lên chức Thượng thư bộ Lại, Thái phó, tước Trình Quốc Công. Có lẽ do vậy mà dân gian quen gọi ông là "Trạng Trình". Gần hai chục năm (từ năm 53 tuổi tới 73 tuổi), Nguyễn Bỉnh Khiêm tuy không ở hẳn kinh đô nhưng vẫn cáng đáng nhiều việc triều chính, lúc bàn quốc sự, lúc theo xa giá nhà vua đi dẹp loạn, vua Mạc tôn kính ông như bậc quân sư. Những việc trọng đại nhà vua thường sai sứ giả về hỏi (trong đó có lời khuyên nổi tiếng đã đi vào sử sách: "Cao Bằng tuy tiểu, khả diên sổ thế"), có khi lại đón ông lên kinh để bàn việc, xong rồi ông lại trở về quê, làng Trung Am.
Nhà tiên tri kỳ lạ
Tại quê nhà, ông đã cho dựng am Bạch Vân, lấy hiệu là "Bạch Vân cư sĩ", lập quán Trung Tân, làm cầu Nghinh Phong, Trường Xuân cho dân qua lại thuận tiện và mở trường dạy học cạnh sông Tuyết (còn có tên là sông Hàn). Do vậy "Tuyết Giang phu tử" chính là danh hiệu mà các môn sinh sau này dành cho ông. Học trò của ông có nhiều người hiển đạt như Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Trương Thời Cử, Đinh Thời Trung, Hàn Giang cư sĩ Nguyễn Văn Chính (con trai cả của ông)... Người ta cho rằng Nguyễn Dữ (tác giả của Truyền kỳ mạn lục) cũng từng là học trò của ông.
Nguyễn Bỉnh Khiêm tạ thế tại quê nhà vào ngày 28 tháng 11 năm Ất Dậu (1585), ở tuổi 95, đây là tuổi thọ hiếm có vào thời ấy. Trước khi qua đời, ông còn dâng sớ lên vua Mạc: "... Thần tính độ số thấy vận nước nhà đã suy, vận nhà Lê đến hồi tái tạo, ý trời đã định, sức người khó theo. Song nhân giả có thể hồi thiên ý, xin nhà vua hết lòng tu nhân phát chính, lấy dân làm gốc, lấy nước làm trọng, trong sửa sang văn trị, ngoài chuyên cần võ công, may ra giữ được cơ nghiệp tổ tiên, thì thần chết cũng được thỏa lòng".
Để tỏ sự trọng thị, vua Mạc Mậu Hợp cử Phụ chính đại thần Ứng vương Mạc Đôn Nhượng cùng văn võ bá quan về dự lễ tang. Triều đình lại sai cấp ruộng tự điền trăm mẫu, đồng thời cấp ba nghìn quan tiền để lập đền thờ ông tại quê nhà, đích thân vua đề chữ lên biển gắn trước đền thờ là "Mạc TriềuTrạng Nguyên Tể Tướng Từ".
Nguyễn Bỉnh Khiêm để lại cho hậu thế một di sản khá đồ sộ cả về chữ Hán và chữ Nôm, cả về văn thơ và bia ký. Đặc biệt, trong dân gian còn lưu hành nhiều câu sấm Trạng cũng như các tập sấm kí mang tên "Sấm Trạng Trình", phần lớn viết theo thể lục bát.
Người đầu tiên sử dụng danh xưng "Việt Nam"?
Khi đặt vấn đề đi tìm nguồn gốc hai chữ Việt Nam, nhiều học giả ở nước ta hiện nay cho rằng Nguyễn Bỉnh Khiêm có thể là người đầu tiên sử dụng danh xưng Việt Nam một cách có ý thức nhất để gọi tên của đất nước. Theo họ, trong các tác phẩm của mình có ít nhất bốn lần danh xưng Việt Nam đã được Nguyễn Bỉnh Khiêm sử dụng. Hiện Viện Nghiên cứu Hán-Nôm còn lưu giữ nhiều tài liệu cổ (chép tay) về Nguyễn Bỉnh Khiêm có sử dụng danh xưng Việt Nam như một quốc hiệu tiền định. Ngay trong phần đầu của tập "Sấm ký" có tựa đề "Trình tiên sinh quốc ngữ", tên gọi Việt Nam đã được nhắc đến: "Việt Nam khởi tổ xây nền…".
Danh xưng Việt Nam còn được sử dụng một lần nữa trong bài thơ chữ Hán của ông có tựa đề "Việt Nam sơn hà hải động thưởng vịnh" (Vịnh về non sông đất nước Việt Nam). Ngoài ra, tên gọi Việt Nam còn có trong hai bài thơ chữ Hán được chép trong "Bạch Vân am thi tập" của Nguyễn Bỉnh Khiêm gửi hai người bạn thân.
Bài thứ nhất gửi Trạng nguyên, Thư Quốc công Nguyễn Thiến, hai câu cuối ông viết: "Tiền trình vĩ đại quân tu ký/ Thùy thị phương danh trọng Việt Nam" (Tiền đề rộng lớn ông nên ghi nhớ/ Ai sẽ là kẻ có tiếng thơm được coi trọng ở Việt Nam?). Bài thứ hai gửi Trạng nguyên, Tô Khê hầu Giáp Hải, hai câu cuối ông cũng viết: "Tuệ tinh cộng ngưỡng quang mang tại/ Tiền hậu quang huy chiếu Việt Nam" (Cùng ngửa trông ngôi sao sáng trên bầu trời, Trước sau soi ánh sáng rực rỡ vào nước Việt Nam).
Có câu nói: ''Trời đổ cơn mưa, góa phụ đi lấy chồng", nhiều người cho...
Kiến thức - 1 giờ, 17 phút trước
Có rất nhiều cách bảo quản gừng. Dưới đây là một số phương pháp thiết thực chia sẻ với bạn.
Đời sống số - 1 giờ, 17 phút trước
Chúng ta thường gặp những người thích bỏ một ít tiền vào sau ốp lưng điện thoại di động. Dù là ở nơi làm việc, ở công ty hay đang đi trên đường, chúng...
Kiến thức - 1 giờ, 17 phút trước
Nhà vệ sinh là nơi ẩm ướt nhất trong nhà, một khi việc vệ sinh không được thực hiện tốt, rất dễ sinh sản vi khuẩn. Một số mẹo nhỏ sẽ giúp nhà vệ...
Kiến thức - 2 giờ, 2 phút trước
Việc chuyển khoản nhầm cho người khác không còn là chuyện hiếm. Khi gặp phải tình huống này, bạn hãy làm ngay cách dưới đây để lấy lại nhanh nhất có thể.
Làm sao - 3 giờ, 32 phút trước
Bạn có thể tự trồng mướp đắng tại nhà chỉ với vài dụng cụ đơn giản, quá trình chăm sóc cây cũng không hề phức tạp.
Kiến thức - 2 giờ, 2 phút trước
Việc chuyển khoản nhầm cho người khác không còn là chuyện hiếm. Khi gặp phải tình huống này, bạn hãy làm ngay cách dưới đây để lấy lại nhanh nhất có thể.
Chuyện làng sao - 2 giờ, 11 phút trước
Hội bạn thân của Tăng Thanh Hà đã hội ngộ và tổ chức sinh nhật cho Thân Thúy Hà.
Chuyện làng sao - 2 giờ, 12 phút trước
Siêu mẫu Hà Anh gây sốt khi hé lộ bộ ảnh mới trong những ngày cận kề thời điểm sinh nở.
Chăm sóc sức khỏe - 2 giờ, 30 phút trước
Thịt gà có thể bị hỏng rất nhanh. Muốn biết thịt gà có ăn được hay không, bạn hãy xem có những dấu hiệu dưới đây không nhé!
Làm sao - 3 giờ, 32 phút trước
Bạn có thể tự trồng mướp đắng tại nhà chỉ với vài dụng cụ đơn giản, quá trình chăm sóc cây cũng không hề phức tạp.
Kiến thức - 3 giờ, 35 phút trước
Nếu thuộc một trong hai trường hợp dưới đây nên đi cấp đổi lại sổ đỏ nếu không dễ bị ảnh hưởng tới quyền lợi về sau.
Kiến thức - 4 giờ, 58 phút trước
Ở một số vùng nông thôn, phong tục địa phương rất khác nhau. Trong sản xuất và đời sống của mình, người xưa đã đúc kết một số câu nói hấp dẫn, được truyền...
Đi gì - 5 giờ, 34 phút trước
Trải nghiệm lái của các tài xế sẽ ra sao khi đổi từ xăng A92 sang A95?
Địa chỉ ăn ngon - 5 giờ, 37 phút trước
Thịt kho tàu là món ăn có vị bùi của trứng cút quyện trong vị béo ngậy, dẻo thơm của thịt lợn. Tuy nhiên, việc cho đường trắng hay đường phèn vào món thịt...
Đời sống số - 5 giờ, 38 phút trước
Khi gặp giấc mơ liên quan đến vàng không phải toàn điềm tốt. Bởi nó còn tùy thuộc vào cụ thể bối cảnh giấc mơ của bạn là gì thì mới có thể giải...
Làm sao - 5 giờ, 40 phút trước
Nếu luộc rau, nấu canh rau không đúng cách sẽ làm mất hết vitamin trong rau, chỉ còn lại chất xơ.
Kiến thức - 5 giờ, 40 phút trước
Luật Căn cước có hiệu lực từ ngày 1/7/2024, thẻ Căn cước công dân sẽ đổi tên thành thẻ Căn cước. Điều này đồng nghĩa, từ 1/7/2024 có thể sẽ có 4 loại giấy...
Kiến thức - 5 giờ, 49 phút trước
Bạn có bao giờ để ý rằng khi chúng ta sử dụng bếp gas tại nhà, đôi khi tiêu tốn rất nhiều gas, đôi khi công suất nấu không mạnh lắm. Nếu xảy ra...
Chuyện làng sao - 5 giờ, 55 phút trước
Hoa hậu Diễm Hương không ngại đăng ảnh bóp chân cho chồng và mong mọi người không "đánh số" gọi anh là chồng thứ ba của mình để tránh gây tổn thương.
Chuyện làng sao - 5 giờ, 60 phút trước
Con gái đầu lòng của Kim Tử Long đã có chia sẻ về mối quan hệ với 2 người vợ sau của ba mình.
Chuyện làng sao - 5 giờ, 2 phút trước
Những hình ảnh trẻ trung của vợ cũ Bằng Kiều được nhiều người khen ngợi.
Chuyện làng sao - 5 giờ, 24 phút trước
Sơn Tùng, Lê Dương Bảo Lâm lần lượt góp mặt trong BXH lần này.
Chuyện làng sao - 6 giờ, 39 phút trước
Khung ảnh của Midu bên gia đình đang nhận được nhiều sự quan tâm.
Chuyện làng sao - 6 giờ, 45 phút trước
Vợ trẻ của Lý Hải đã có những chia sẻ về chuyện sinh nhiều con và chuyện kết hôn với nam ca sĩ lớn hơn mình nhiều tuổi.
Chuyện làng sao - 6 giờ, 46 phút trước
Việt Hương hiếm hoi khoe vẻ đẹp hình thể ở ngưỡng U50 với đồ tắm.