"Giải" ẩn số Ỷ Lan bức chết vợ vua, 72 cung nữ

Tuy vậy, trong cuộc đời của người phụ nữ huyền thoại này không phải là không có những vết nhơ. Đó chính là vụ bức tử Hoàng hậu Thượng Dương cùng 72 cung nữ vào năm 1073.

Theo các sử liệu, cho đến năm 40 tuổi, vua Lý Thánh Tông vẫn không có con. Ước nguyện có người nối dõi của vua chỉ trở thành hiện thực sau khi ông lấy Ỷ Lan và được nàng sinh cho hai đứa con trai, người con trai đầu là Thái tử Càn Đức và người con thứ hai là Minh Nhân Vương.

Năm 1072, vua Lý Thánh Tông qua đời, thái tử Càn Đức bấy giờ mới 6 tuổi lên nối ngôi, niên hiệu là Lý Nhân Tông. Hoàng hậu Thượng Dương là vợ cả nên được tôn phong là Dương thái hậu, trong khi Ỷ Lan là vợ thứ nên chỉ được tôn là Linh Nhân thái phi. 

Theo luật xưa, khi hoàng đế lên ngôi lúc còn nhỏ tuổi thì thái hậu sẽ được quyền nhiếp chính. Như vậy, chỉ vì các quy định của triều đình mà Ỷ Lan, vừa là mẹ vua, vừa là một người có tài chính trị nhưng lại mất quyền nhiếp chính vào tay Dương thái hậu – người không thể sinh nổi cho vua một mụn con. Điều này khiến bà tức tối và tìm cách chiếm quyền nhiếp chính. 

Một thời gian sau khi vua mất, Ỷ Lan đã bàn mưu tính kế cùng Lý Thường Kiệt và giả ốm để chờ hoàng thượng nhỏ tuổi tới thăm, nhằm tận dụng hoàn cảnh cũng như mối quan hệ mẹ con để đánh vào tình cảm của Lý Nhân Tông. 

Đúng như tính toán của bà, khi nghe tin mẹ ốm, hoàng thượng đã vội vã vào cung thăm hỏi ngay sau buổi lên triều. Ỷ Lan không bỏ lỡ cơ hội khóc lóc, than vãn về sự bất công trong triều đình và khéo léo truyền đạt ý muốn được nhiếp chính của mình đến với nhà vua. Màn kịch hoàn hảo của Ỷ Lan đã khiến Lý Nhân Tông hoàn toàn bị bà chi phối.

Dưới sự dẫn dắt của Ỷ Lan, vị vua trẻ đã quyết định đày Dương thái hậu cùng 72 cung nữ thân cận vào lãnh cung. Với đầu óc mưu lược của mình, Ỷ Lan đã giành lại được địa vị tối cao trong triều đình nhà Lý.

Số phận của Dương thái hậu và các cung nữ đã kết thúc một cách bi thảm. Thái hậu đã phải tự sát bằng dải lụa trắng mà vua ban cho. 72 cung nữ phải từ giã cõi đời một cách khốn khổ hơn: bị bỏ đói đến chết…

Từ thân phận của một cô gái hái dâu, Ỷ Lan đã trở thành một trong những
người phụ nữ quyền lực nhất trong lịch sử Việt Nam.

Quanh vụ thảm án này, còn có một lời kể khác được ghi lại. Theo đó, Thượng Dương hoàng hậu do không có con nên đã sai thuộc hạ bắt trộm Thái tử Càn Đức về làm con mình, đồng thời vu cho Ỷ Lan sinh ra cầm thú. Càn Đức lớn lên trong vòng tay của hoàng hậu và luôn nghĩ rằng bà là mẹ đẻ của mình.

Phải đến sau khi Càn Đức lên ngôi, nhà vua mới biết Nguyên phi Ỷ Lan là mẹ ruột của mình. Vì oán hận mưu gian của hoàng hậu, vua cùng mẹ mình đã ra lệnh giết 72 cung nữ trong Thượng Dương cung. Dương thái hậu vì biết trước điều này nên đã kịp thời bỏ trốn.

Dù nguyên nhân thực sự của vụ việc này là gì thì hành vi của Nguyên phi Ỷ Lan vẫn là điều đáng bị lên án. Ỷ Lan hiểu rõ điều này nên về cuối đời đã vô cùng hối hận. Bà đã cho xây 72 ngôi chùa để tỏ lòng sám hối và độ sinh cho hoàng hậu Thượng Dương cùng 72 cung nữ.

Cũng vì thảm án kể trên mà các nhà chép sử khi xưa tỏ ra khá dè dặt khi đề cập đến Ỷ Lan, dù ghi nhận công lao của bà trong việc tạo dựng nên một nền văn hóa rực rỡ thời Lý.

Cho đến tận thời hiện đại, các sử gia vẫn tranh cãi về tính chất của tội lỗi mà Ỷ Lan đã mắc phải.

TS sử học Đinh Công Vỹ cho rằng, Nguyên phi Ỷ Lan không thể được dung thứ vì đã phạm tội giết người hàng loạt chỉ vì sự tham lam quyền lực, sự ích kỉ cá nhân đã giết chết mọi nhân tính.

Một số nhà sử học khác thì biện hộ cho Ỷ Lan với lý lẽ rằng, trong nền chính trị cung đình thời xưa, những hành động thanh trừng như vậy là điều thường gặp.

Trong khi đó, PGS-TS Nguyễn Minh Tường (Viện Sử học Việt Nam) lưu ý rằng dưới triều Lý có tục “tuẫn táng”, tức là khi vua, hoàng hậu hay thái hậu mất thì triều đình có thể chôn theo cung phi để hầu hạ ở thế giới bên kia. 72 cung phi của Dương thái hậu có thể đã phải chết vì nguyên cớ này.