“Góc khuất” trong cuộc đời lẫy lừng của bà Nguyên phi “hai lần buông rèm nhiếp chính”

10:50 12/11/2012

Là một phụ nữ sáng danh trong lịch sử nước nhà, Nguyên phi Ỷ Lan, ngoài tài trị quốc, an dân bà còn có công việc chống xâm lược, chấn hưng Phật giáo.

Truyền kỳ về “cô gái đứng tựa gốc lan”

Cho đến nay, tên thật của bà cũng chưa được xác định rõ. Có sách ghi là Lê Thị Yến, có sách chép là Lê Thị Yến Loan, hay Lê Thị Mệnh… Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” cũng chỉ ghi các tên hiệu “Ỷ Lan phu nhân”, “thần phi”, “Nguyên phi” và “Hoàng thái hậu”, trong đó có đoạn: “…Vua (tức Lý Thái Tông) tuổi lớn,40 chưa có con trai, sai chi hậu nội nhân là Nguyễn Bông làm lễ cầu tự ở chùa Thánh Chúa, đến sau Ỷ Lan phu nhân có mang, sinh thái tử Càn Đức, tức Nhân Tông (Tục truyền rằng vua cúng khấn cầu tự chưa thấy hiệu nghiệm, mới đi chơi khắp các chùa quán. Xe vua đi đến đâu, con trai, con gái đổ xô đến xem không ngớt, duy chỉ có một người con gái hái dâu cứ đứng tựa trong bụi cỏ lan. Vua trông thấy, cho đưa vào cung, được vua yêu, phong làm Ỷ Lan phu nhân…)”.

Chính sử chỉ ghi có vậy, xong truyền kỳ về cô gái hái dâu (hay cắt cỏ) vào cung vua Lý được dân gian thêu dệt khá sinh động:

Một sớm mùa xuân vua về viếng thăm chùa Dâu (tổng Dương Quang, phủ Thuận Thành), dân làng mở hội nghênh giá. Thánh Tông hoàng đế cùng hòa vào dân chúng trong hội làng đông vui. Trai gái, già trẻ các làng đều ra rước vua. Đoàn xa giá của vua đi đến đâu, các làng lân cận nô nức, đổ xô về phía ấy. Duy chỉ cô thôn nữ xinh đẹp của làng Sủi vẫn điềm nhiên hái dâu, xem việc ngự giá của vua không có quan hệ gì đến mình. Lý Thánh Tông thấy làm lạ, bèn cho đòi người con gái có vẻ “kiêu căng” đang đứng bên lương dâu kề gốc lan ấy đến trước kiệu rồng để hỏi. Cô gái ung dung nhẹ nhàng đến quỳ tâu: “Thiếp là con nhà nghèo hèn, phải làm lụng đầu tắt mặt tối, phụng dưỡng cha mẹ, có đâu dám mong đi xem rước và nhìn mặt Rồng”.


Bà Triệu và Nguyên phi Ỷ Lan - Ảnh Internet

Vua thấy cô gái ăn mặc quê mùa, nhưng cử chỉ đoan trang, lời nói dịu dàng, đối đáp phân minh, lễ nghĩa khác hẳn những người con gái mà vua đã từng gặp. Yêu vì sắc, trọng vì nết nên vua cho cô gái theo long giá về kinh đô. Cô thôn nữ được đón về cung vua ấy là Yến cô nương xinh đẹp, nết na của làng Siêu Loại (Sủi). Nhờ “thong minh vốn sẵn tính trời”, được học tập, trau giồi, Yến cô nương đã trở thành một cung phi “nổi danh tài sắc một thời”, kinh sử làu thông, văn chương uyên bác. Lý Thánh Tông đem lòng yêu mến, sau khi nàng sinh Thái tử Càn Đức thì được phong làm Ỷ Lan phu nhân, đánh dấu kỷ niệm về người con gái “đứng tựa gốc lan” năm nào.

Bình tán về sự kiện này, hậu thế có ngươi cho rằng việc Yến cô nương đứng riêng ra một chỗ chẳng phải điểm nhiên, hay thờ ơ gì, mà chỉ cốt để nhà vua chú ý tới mình nhiều hơn. Còn việc cô đang “hái dâu”, hay “cắt cỏ” gì đó, thì cũng là để nhấn mạnh về nguồn gốc dân giã, hay lam hay làm như cô Tấm trong cổ tích mà thôi (!)

Hai lần buông rèm nhiếp chính

Tháng 2 năm Kỷ Dậu (1069), vua Lý Thánh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Trước khi đi, nhà vua tin cậy trao quyền điều khiển chính sự ở triều đình cho Ỷ Lan nguyên phi. “Trận này, vua đánh Chiêm Thành mãi không được, đem quân về đến Châu Cư Liên (Tiên Lữ, Hưng Yên), nghe tin Nguyên phi giúp việc nội trị, lòng dân cảm hóa vui vẻ, trong cõi yên tĩnh, tôn sùng Phật giáo, nhân dân gọi bà là Quan Âm, vua nói: “Nguyên phi là đàn bà còn làm được như thế, ta là đàn ông thì được việc gì!”. Lần đi đánh nữa, lần này đánh được”.

Năm Nhâm Tý (1072) tháng riêng mùa xuân, Lý Thánh Tông mất, Hoàng thái tử Càn Đức lên ngôi, tức vua Lý Nhân Tông. Khi ấy vua mới lên 7, “tôn mẹ là Ỷ Lan nguyên phi lên làm Linh Nhân hoàng thái phi; mẹ đích là hoàng hậu Thượng Dương Dương thị làm hoàng thái hậu, buông rèm cùng nghe chính sự, thái sư Lý Đạo Thành giúp đỡ công việc”. “Để chấn hưng văn hóa, Linh Nhân Hoàng thái hậu đã cho xây Quốc Tử Giám vào năm 1076 và mở khoa thi Nho học đầu tiên để chọn người hiền tài vào năm 1075.

Trước họa quân Tống kéo sang xâm lược, vua Lý Nhân Tông lúc ấy chưa quá 10 tuổi, Ỷ Lan đã bỏ qua hiềm khích cũ, điều Lý Đại Thành đang chấn ải Nghệ An về trao lại chức Thái sư, cùng ông lo việc binh lương chuyển ra tiền tuyến. Chiến thắng vang dội trên dòng sông Như Nguyệt (1076) đã buộc nhà Tống phải công nhận Đại Việt là một quốc gia độc lập năm 1077, ngoài tài cầm quân của vị anh hùng kiệt xuất Thái úy Lý Thường Kiệt, thì không thể không kể đến công lao to lớn của Hoàng thái hậu Ỷ Lan.

“Góc khuất” của “Bà Tấm” Kinh Bắc

Xuất than là một thôn nữ nên khi sống trong cảnh lầu son gác tía, Ỷ Lan vẫn không quên những nỗi thống khổ của người dân nghèo. Khi chấp chính, bà đã tự mình hoặc cùng vua ban hành nhiều chính sách ích quốc lợi dân. Hai việc có tính chất công đức của bà là “chuộc người” (năm 1103) và việc đề xuất lệnh cấm trộm trâu và giết trâu bừa bãi” (năm 1117) đã được “Đại Việt sử ký toàn thư” chép lại. Theo đó, đối với những phụ nữ nông dân vì cùng khổ phải đem than gán nợ cho nhà giàu, bà cho xuất của trong kho chuộc về và xây dựng chồng con cho họ. Việc này được sử thần Ngô Sĩ Liên khen là “Thái hậu đổi mệnh cho họ cũng là việc nhân chính vậy!”.

Với nông dân thì “con trâu là đầu cơ nghiệp”, thấu hiểu điều đó nên bà đã đề xuất với vua: “Gần đây người kinh thành và làng ấp đã có kẻ trốn đi chuyên nghề trộm trâu. Nông dân cùng quẫn. Mấy nhà phải cày chung một trâu. Trước đây, ta đã từng mách việc ấy, và nhà nước đã ra lệnh cấm. Nhưng nay việc giết trâu lại có nhiều hơn trước”. Nghe lời Thái hậu, Nhân Tông bèn ra lệnh phạt rất nặng những người những người trộm và giết trâu, phạt cả vợ và con của hàng xóm về tội không tố giác.

Là một người sùng đạo Phật, Ỷ Lan rất siêng làm việc từ thiện, xây dựng đình chùa, tính ra đến hơn 100 chùa cả thảy. Ngoài giờ nhiếp chính, bà cũng năng lui tới chùa chiền đàm đạo với những cao tăng về phật pháp, có những bài kinh, câu kệ của bà còn truyền tới đời nay. Chính vì những công tích đó mà dân gian thường gọi bà là “Phật giáng thế” hay “bà Tấm” Kinh Bắc. Sau khi Ỷ Lan qua đời vào mùa thu, tháng 5, ngày 25 (1117), nhân dân đã xây dựng nhiều ngôi đền thờ ở khắp nơi để tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ ân đức, công lao của bà.

Tuy nhiên trong cuộc đời lừng lẫy của Nguyên phi Ỷ Lan cũng không tránh khỏi những “góc khuất”, thậm chí “tỳ vết”. Cứ theo chính sử thì năm 1073 “Giam Hoàng Thái hậu Dương thị, tôn Hoàng Thái phi làm Linh Nhân Hoàng Thái hậu. Linh Nhân có tính ghen, cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng: “Mẹ già khó nhọc mới có ngày nay, mà bây giờ phú quý người khác được hưởng, thế thì sẽ để mẹ già vào đâu?”. Vua bèn sai đem giam Dương Thái hậu và 76 người thị nữ vào cung Thượng Dương, rồi bức phải chết, chôn theo lăng Thánh Tông”.

Về việc này, sử thần Ngô Sĩ Liên có lời bàn: “Nhân Tông là người nhân hiếu, Linh Nhân là người sùng Phật, sao lại đến nỗi giết đích Thái hậu, hãm hại người vô tội, tàn nhẫn đến thế ư?... Thái sư Lý Đạo Thành phải ra trấn bên ngoài, biết đâu chỉ vì can gián chuyện ấy”. Theo chính sử, “tục truyền rằng Thái hậu hối về việc Thượng Dương thái hậu và các thị nữ vô tội mà bị chết, làm nhiều chùa Phật để xám hối rửa oan”. Cũng theo chính sử: “ Mùa thu tháng 7, ngày 25 (1017), Ỷ Lan Hoàng Thái hậu băng hà, hỏa táng; bắt 3 người thị nữ chôn theo”. Thêm nữa, trong vụ án “Hồ Dâm Đàn” (1096), việc thái sư Lê Văn Thịnh bị triều đình vu cáo là “hóa hổ giết vua” rồi bị đày lên Thao Giang, người ta thấy ít nhiều có bóng dáng bàn tay đạo diễn của Nguyên phi Ỷ Lan xuất phát từ tranh chấp về ý thức hệ  Phật giáo (Quốc giáo) và Nho giáo (đang lên).

Theo PGS.TS Nguyễn Minh Tường (Viện Sử học Việt Nam) thì: “Việc Ỷ Lan Nguyên phi giết 72 hay là 76 cung nữ là có thật. Nhưng “soi” hành động đó dưới vương triều phong kiến đó, thì nó có nguyên do của nó. Thời kỳ đó có tục “tuẫn táng”, tức là vua, hoàng hậu hay thái hậu mất thì đôi khi triều đình cũng chôn theo cung phi để hầu. Chính vì vậy, ta cũng phần nào hiểu cho bà. Đó có thể coi là những điểm đen trong cuộc đời của Ỷ Lan. Ỷ Lan có công 8 phần, lỗi chỉ 2 phần”. Giáo sư sử học Lê Văn Lan cũng cho rằng: “Trong sự nghiệp làm chính trị thì âu đấy cũng là chuyện thường thấy…”!

Câu chuyện pháp luật
Khi về già, bạn nên chủ động cắt đứt quan hệ với ba loại người này. Đây không phải là sự tàn nhẫn hay kiêu ngạo, mà là sự sáng suốt

Khi về già, bạn nên chủ động cắt đứt quan hệ với ba loại người này. Đây không phải là sự tàn...

Đời sống số - 3 giờ, 54 phút trước

Khi con người lớn lên, họ sẽ hiểu được cách thế giới vận hành và dần nhận ra rằng một số mối quan hệ giống như sữa hết hạn. Không có lý do gì...

Ai đã chuyển tiền vào 10 tài khoản ngân hàng này cần khẩn trương báo công an gấp

Ai đã chuyển tiền vào 10 tài khoản ngân hàng này cần khẩn trương báo công an gấp

Tin trong ngày - 3 giờ, 12 phút trước

Nhiều cá nhân, tổ chức đã chuyển tiền vào các tài khoản ngân hàng liên quan đến các vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Các cơ quan chức năng khẩn thiết kêu...

Sau sáp nhập, bảng giá đất tại nhiều địa phương biến động lớn

Sau sáp nhập, bảng giá đất tại nhiều địa phương biến động lớn

Tin trong ngày - 3 giờ, 20 phút trước

Theo Cục Quản lý đất đai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), sắp tới bảng giá đất ở nhiều địa phương biến động lớn, thị trường chịu nhiều tác động.

Cụ ông ở Tây Ninh phát hiện kho báu dưới nền đất sau khi phục nguyên nhà cổ gia tộc

Cụ ông ở Tây Ninh phát hiện kho báu dưới nền đất sau khi phục nguyên nhà cổ gia tộc

Kiến thức - 3 giờ, 26 phút trước

Tại xã Mỹ Yên, tỉnh Tây Ninh, trong quá trình phục nguyên căn nhà cổ đã được xếp hạng di tích lịch sử, cụ ông Nguyễn Hữu Tâm, 81 tuổi, đã có một phát...

Từ giờ tới 31/12/2025: Người dân không đi đổi Đăng ký xe bị xử phạt 6 triệu đồng, đúng không?

Từ giờ tới 31/12/2025: Người dân không đi đổi Đăng ký xe bị xử phạt 6 triệu đồng, đúng không?

Kiến thức - 4 giờ, 59 phút trước

Theo quy định, những trường hợp này cần đi đổi đăng ký xe trong năm 2025, cố tình giữ lại bị xử phạt nặng.

Từ giờ tới 31/12/2025: Người dân không đi đổi Đăng ký xe bị xử phạt 6 triệu đồng, đúng không?

Từ giờ tới 31/12/2025: Người dân không đi đổi Đăng ký xe bị xử phạt 6 triệu đồng, đúng không?

Kiến thức - 4 giờ, 59 phút trước

Theo quy định, những trường hợp này cần đi đổi đăng ký xe trong năm 2025, cố tình giữ lại bị xử phạt nặng.

Vượt qua cả Trung Quốc, đây là quốc gia rót vốn vào Việt Nam nhiều nhất trong 6 tháng đầu năm 2025

Vượt qua cả Trung Quốc, đây là quốc gia rót vốn vào Việt Nam nhiều nhất trong 6 tháng đầu năm 2025...

Dòng sự kiện - 4 giờ, 15 phút trước

Theo thống kê trong quý II và 6 tháng đầu năm 2025 của Cục Thống kê, quốc gia này rót 2,41 tỷ USD vào Việt Nam, dẫn đầu danh sách các nhà đầu tư...

Chính thức có thêm đường bay thẳng từ quốc đảo giàu bậc nhất châu Á đến 'thiên đường biển' Việt Nam

Chính thức có thêm đường bay thẳng từ quốc đảo giàu bậc nhất châu Á đến 'thiên đường biển' Việt Nam

Du lịch Việt - 4 giờ, 22 phút trước

Tin vui cho ngành du lịch Việt Nam khi đường bay thẳng kết nối Singapore – một trong những quốc gia giàu có và năng động nhất châu Á – với "thiên đường biển"...

Quy định mới về thời hạn đăng ký nghĩa vụ quân sự khi chuyển nơi cư trú: Rút ngắn thời gian, bổ sung hình thức trực tuyến

Quy định mới về thời hạn đăng ký nghĩa vụ quân sự khi chuyển nơi cư trú: Rút ngắn thời gian, bổ...

Tin trong ngày - 4 giờ, 23 phút trước

Từ ngày 1/7/2025, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 11 luật về quân sự, quốc phòng sẽ chính thức có hiệu lực, mang đến những thay đổi đáng chú ý trong...

Viên đá cân bằng kỳ diệu của thế giới và là một kỳ quan của thiên nhiên. Có nước sử dụng hình ảnh hòn đá in trên tiền

Viên đá cân bằng kỳ diệu của thế giới và là một kỳ quan của thiên nhiên. Có nước sử dụng hình...

Kiến thức - 4 giờ, 26 phút trước

Chúa luôn như một nghệ sĩ tài ba, lấy thiên nhiên làm bệ phóng để liên tục sáng tạo nên muôn vàn kỳ quan thiên nhiên ngoạn mục! Chẳng hạn như Thác Victoria ở...

Chỉ một chi tiết, Nhã Phương bị nghi ngờ đang mang thai lần 3?

Nữ nghệ sĩ Việt gây sốc khi đăng ảnh khoá môi một cô gái lạ mặt ở tuổi 50

Nữ nghệ sĩ Việt gây sốc khi đăng ảnh khoá môi một cô gái lạ mặt ở tuổi 50

Chuyện làng sao - 5 giờ, 38 phút trước

Bức ảnh trong dịp sinh nhật của nữ nghệ sĩ gây dậy sóng cộng đồng mạng.

Loại củ xấu xí này hóa ra là 'át chủ bài chống ung thư', ngoài chợ Việt bán đầy

Loại củ xấu xí này hóa ra là 'át chủ bài chống ung thư', ngoài chợ Việt bán đầy

Chăm sóc sức khỏe - 5 giờ, 53 phút trước

Trong nhịp sống hối hả, việc tìm kiếm những thực phẩm lành mạnh ngày càng trở thành tâm điểm chú ý. Có một loại củ quen thuộc, giá rẻ, dù không đẹp mắt nhưng...

Hiện nay, Giấy phép xây dựng được gia hạn tối đa mấy lần?

Hiện nay, Giấy phép xây dựng được gia hạn tối đa mấy lần?

Kiến thức - 5 giờ, 24 phút trước

Sau khi hết thời gian gia hạn mà công trình vẫn chưa triển khai, chủ đầu tư buộc phải nộp hồ sơ xin cấp lại giấy phép xây dựng mới.

Việt Nam có thể có thêm di sản thế giới tại tỉnh giàu có hàng đầu phía Bắc

Việt Nam có thể có thêm di sản thế giới tại tỉnh giàu có hàng đầu phía Bắc

Du lịch Việt - 6 giờ, 53 phút trước

Tại kỳ họp thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới, Việt Nam đề cử quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn Kiếp Bạc vào...

Anh nông dân nhẹ nhàng kiếm hơn 72 tỷ đồng/năm từ việc nuôi loài vật xấu xí, nhìn mà thấy ghê sợ

Anh nông dân nhẹ nhàng kiếm hơn 72 tỷ đồng/năm từ việc nuôi loài vật xấu xí, nhìn mà thấy ghê sợ...

Kiến thức - 6 giờ, 23 phút trước

Một loài vật với vẻ ngoài sần sùi, đôi mắt lồi, "mụn" chi chít trên lưng trông rất xấu xí, bất ngờ trở thành "cỗ máy in tiền" giúp một người nông dân trẻ...

Con gái Việt Hương ngại ngùng khi thấy ba mẹ tình cảm, gần 20 năm chung sống vẫn mặn nồng như thuở ban đầu

Con gái Việt Hương ngại ngùng khi thấy ba mẹ tình cảm, gần 20 năm chung sống vẫn mặn nồng như thuở...

Chuyện làng sao - 7 giờ, 51 phút trước

Dù đã gắn bó gần 2 thập kỷ, Việt Hương và ông xã vẫn luôn giữ được tình cảm mặn nồng.

8 mẹo làm món chiên giòn lâu, không bị ỉu, ít ngấm dầu

8 mẹo làm món chiên giòn lâu, không bị ỉu, ít ngấm dầu

Làm sao - 7 giờ, 54 phút trước

Món chiên giòn rụm, vàng ươm luôn có sức hấp dẫn khó cưỡng. Tuy nhiên, nếu không nắm vững kỹ thuật chế biến, món ăn rất dễ bị ỉu nhanh hoặc ngấm nhiều dầu,...

Cuộc hội ngộ của cặp đôi 'Huyền thoại biển xanh' sau gần 10 năm

Cuộc hội ngộ của cặp đôi 'Huyền thoại biển xanh' sau gần 10 năm

Chuyện làng sao - 7 giờ, 54 phút trước

Nam diễn viên Lee Min Ho và đàn chị Jeon Ji Hyun có cơ hội gặp nhau tại một sự kiện được tổ chức gần đây.

Chỉ một chi tiết, Nhã Phương bị nghi ngờ đang mang thai lần 3?

Chỉ một chi tiết, Nhã Phương bị nghi ngờ đang mang thai lần 3?

VIDEO - 7 giờ, 56 phút trước

Sự lựa chọn trang phục "kín như bưng" của Nhã Phương lập tức dấy lên nghi vấn phải chăng cô đang mang thai lần 3. Lại thêm hành động đặt tay lên bụng Nhã...

Jack Ma dự đoán 6 nghề đầu tiên sẽ thất nghiệp trong tương lai gần, nghề cuối cùng là đáng chú ý nhất

Jack Ma dự đoán 6 nghề đầu tiên sẽ thất nghiệp trong tương lai gần, nghề cuối cùng là đáng chú ý...

Kiến thức - 7 giờ, 24 phút trước

Dự báo của ông không chỉ là lời cảnh báo, mà còn là cơ hội để mỗi người nhìn lại và nâng cấp bản thân.

Còn 9 ngày nữa, YouTube chính thức ‘khai tử’ một tính năng quan trọng từng giúp người dùng kiếm tiền tỷ

Còn 9 ngày nữa, YouTube chính thức ‘khai tử’ một tính năng quan trọng từng giúp người dùng kiếm tiền tỷ

Tin trong ngày - 8 giờ, 53 phút trước

Từ ngày 21/7, YouTube sẽ chính thức gỡ bỏ tính năng Trending (thịnh hành), một tính năng từng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nhiều người dùng, đặc biệt là các nghệ...

Những con giáp nào cần thận trọng ngày Chủ Nhật, 13 tháng 7, tức là ngày 19 tháng 6 âm lịch?

Những con giáp nào cần thận trọng ngày Chủ Nhật, 13 tháng 7, tức là ngày 19 tháng 6 âm lịch?

Đời sống số - 8 giờ, 3 phút trước

Chủ nhật, ngày 13 tháng 7, tức ngày 19 tháng 6 âm lịch, là năm Tỵ, tháng Quý Mùi, và ngày Quý Mùi. Trong hoàn cảnh như vậy, con giáp nào cần thận trọng...

Trắc nghiệm tâm lý: Chọn một bó hoa bạn muốn nhận để kiểm tra xem bạn sẽ có cuộc hôn nhân như thế nào trong cuộc sống này

Trắc nghiệm tâm lý: Chọn một bó hoa bạn muốn nhận để kiểm tra xem bạn sẽ có cuộc hôn nhân như...

Đời sống số - 8 giờ, 23 phút trước

Dưới đây là một bài kiểm tra “tâm lý vui” thông qua việc chọn một bó hoa mà bạn muốn nhận — thứ bạn chọn sẽ nói lên điều gì đó thú vị về...

Phụ cấp phục vụ tăng lên 2,7 triệu đồng: Ai là người được hưởng lợi lớn?

Phụ cấp phục vụ tăng lên 2,7 triệu đồng: Ai là người được hưởng lợi lớn?

Tin trong ngày - 8 giờ, 23 phút trước

Bộ Tài chính trình Chính phủ dự thảo Nghị định quy định chế độ phụ cấp phục vụ đối với một số chức danh lãnh đạo, với đề xuất tăng mạnh mức phụ cấp...

Khách hàng đột ngột qua đời, tiền trong tài khoản có được ngân hàng trả lại không?

Khách hàng đột ngột qua đời, tiền trong tài khoản có được ngân hàng trả lại không?

Kiến thức - 9 giờ, 54 phút trước

Ngân hàng sẽ xử lý số tiền trong tài khoản người đã mất như thế nào? Người thân cần làm gì để tiếp cận tài sản một cách hợp pháp?