Các vị hoàng đế thời xưa sống ngắn ngủi, tại sao Càn Long lại sống lâu nhất? Bác sĩ giải mã: 5 phương pháp giữ gìn sức khỏe đáng học hỏi

07:27 17/07/2021

Các vị hoàng đế thời xưa đều nghĩ đến việc trường sinh bất tử, nhưng hầu hết vẫn chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.

Lịch sử Trung Quốc có hơn 20 triều đại, có 209 người có ngày sinh và ngày mất của hoàng đế chính xác, tuổi thọ trung bình chỉ là 39 tuổi, thấp hơn cả tuổi thọ của người bình thường thời cổ đại. Theo thống kê, chỉ có bốn hoặc năm vị hoàng đế có tuổi thọ vượt quá 80 tuổi.

Nổi tiếng nhất trong số này là Hoàng đế Càn Long của nhà Thanh, ông là vị hoàng đế thực sự nắm giữ quyền lực lâu nhất trong lịch sử Trung Quốc, đồng thời cũng là vị hoàng đế có tuổi thọ cao nhất trong lịch sử, ông sống đến 89 tuổi.

Những lý do đằng sau tuổi thọ là gì? Hoàng đế Càn Long đã có những bí quyết gì để giữ sức khỏe tốt?

Ngoại trừ các vị hoàng đế chết vì các cuộc đấu tranh và tai nạn chính trị, có thể tóm tắt những lý do sau từ các vị hoàng đế khác có tuổi thọ ngắn hơn:

1. Làm việc quá sức

Mức độ làm việc của hoàng đế thực sự vượt xa ấn tượng vốn có của mọi người.

Ví dụ, Hoàng đế Ung Chính chỉ ngủ 4 tiếng mỗi ngày, công việc nhiều nhất của ông là xem lại các đài tưởng niệm và tự mình làm nhiều việc. Năm 1735, ông qua đời trong thời kỳ sung sức nhất của cuộc đời do làm việc quá sức.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

2. Sự nuông chiều quá mức

Từ việc ăn uống quá độ hay ca hát hàng đêm, các hoàng đế thường dễ say mê thú vui nhục dục.

Ăn nhiều cá, thịt trong thời gian dài thực sự có hại cho cơ thể, chất béo tích tụ trong cơ thể dễ gây ra các bệnh về tim mạch và mạch máu não. Ham mê tình dục trong một thời gian dài thậm chí sẽ khiến cơ thể của một người trở nên rỗng tuếch.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

3. Trình độ y tế lạc hậu

Trình độ y học cổ đại của Trung Quốc còn hạn chế, chỉ một cơn cảm lạnh nhỏ cũng có thể cướp đi sinh mạng của một người, vì vậy không chỉ hoàng đế mà tuổi thọ trung bình của người dân thường chỉ là 30 hoặc 40 tuổi.

Ngay cả với trình độ y tế tốt nhất lúc bấy giờ, trong y học hiện đại, các phương pháp điều trị vẫn còn rất hạn chế, ví dụ như một số bệnh phải điều trị bằng phẫu thuật và chống nhiễm trùng thì không thể chữa khỏi được, đây cũng là nguyên nhân khiến tuổi thọ của các hoàng đế giảm.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

Tóm lại, lạm dụng thân thể thường là nguyên nhân khiến các hoàng đế sống ngắn, vì vậy chú ý giữ gìn sức khỏe là cách duy nhất để sống lâu hơn.

Tại sao Càn Long có tuổi thọ cao?

① Ăn uống lành mạnh và ôn hòa

Chế độ ăn uống của Càn Long có quy tắc riêng, chỉ bao gồm hai bữa sáng và tối, một bữa ăn nhẹ trước bữa sáng và một bữa tiệc sau bữa tối.

Là một hoàng đế, việc có một chế độ ăn uống phong phú là điều bình thường, các hoàng hậu và những người khác cũng sẽ gửi các món ăn cho Càn Long.

Những thực phẩm phong phú, đa dạng và hấp dẫn nhưng Càn Long không bao giờ ăn cả, chỉ ăn một phần nhỏ, còn lại tất cả các phần thưởng khác đều được trao cho các cận thần và thê thiếp.

Chế độ ăn uống của Càn Long chủ yếu dựa vào rau tươi, bổ sung thịt, không bao giờ no. Về già, ông đặc biệt thích ăn cá, gần như “mỗi ngày đều có cá”. Thịt cá có hàm lượng protein cao, ít chất béo, dễ tiêu hóa, cung cấp cho cơ thể con người các axit amin thiết yếu, canxi, phốt pho và các khoáng chất khác cũng cao hơn các loại thịt khác.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

Ngoài ra, Càn Long cũng không uống rượu hay ăn uống quá độ, chế độ ăn uống và sinh hoạt như vậy mấy chục năm nay không thể chê vào đâu được. Có thể nói, việc chú trọng ăn uống điều độ, đúng giờ đã đặt nền móng vững chắc cho tuổi thọ của Càn Long.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

② Càn Long thích săn bắn, thăm những ngọn núi và sông nổi tiếng, tăng cường thể chất của mình một cách vô hình!

Ads

Hoàng đế Càn Long đã đến thăm Giang Nam 6 lần, núi Vũ Đài 5 lần, và núi Thái Cực 3 lần. Thời gian của mỗi chuyến đi khác nhau.

Với tư cách là hoàng đế, việc tuần tiễu phải rất đầy đủ, tuy nhiên với điều kiện giao thông lúc bấy giờ, việc thuyền bè qua lại không phải là chuyện thoải mái, lội nước làm việc tuần tra đã giúp Càn Long có cơ thể cường tráng.

Không chỉ vậy, Càn Long còn "giỏi bắn súng", diễu hành săn bắn, và ông thường xuất hành vào mùa thu. Hoàng đế Càn Long dù di chuyển cũng giữ cho cơ thể khỏe mạnh.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

③ Có nhiều sở thích và giàu tinh thần lạc quan!

Hầu như ai cũng biết Hoàng đế Càn Long có đời sống tinh thần rất phong phú và rất thích làm thơ có khắc chữ.

Trong khi đi thăm phong cảnh, ông đã viết 43630 bài thơ trong đời, và tác phẩm của ông thực sự đáng ngưỡng mộ. Làm thơ để bồi đắp tâm tình, điều chỉnh tâm trạng, Càn Long cũng có thể coi là một “cao thủ” tự điều chỉnh bản thân.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

Học thư pháp và hội họa đòi hỏi sự di chuyển của cây bút, và sự di chuyển của cây bút đòi hỏi sự phối hợp của sức mạnh ngón tay, sức mạnh của cổ tay và sức mạnh của cánh tay, và đòi hỏi mức độ tập trung cao độ của suy nghĩ và ý tưởng, để đạt được trạng thái thống nhất của tâm trí và cơ thể.

Thường làm thơ và luyện tập thư pháp không chỉ có thể duy trì tư duy tích cực mà còn có thể ngăn ngừa bệnh Alzheimer, đây cũng có thể coi là lý do giúp ông trường thọ.

Càn Long cũng là người giỏi thưởng thức trà, cả đời nghiện trà, ông đã nghiên cứu về các loại trà nổi tiếng, chất lượng nước và dụng cụ pha trà. Một nghiên cứu tiếp theo trên 1.900 bệnh nhân mắc bệnh tim của Đại học Harvard, Hoa Kỳ cho thấy tỷ lệ tử vong của những bệnh nhân uống 14 tách trà mỗi tuần trung bình giảm 44%, ngoài ra, uống trà cũng có thể làm giảm huyết áp, lipit, thanh nhiệt, giảm mệt mỏi, điều này cũng được khẳng định uống trà tốt cho sức khỏe.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

④ Không ăn cái gọi là thuốc chữa bách bệnh, dùng thuốc điều trị triệu chứng là chìa khóa

Qua việc kiểm tra hồ sơ bệnh án của các cung tần nhà Thanh, có thể thấy Càn Long mặc dù thích ăn thuốc bổ nhưng hoàn toàn không quan tâm đến cái gọi là ma thuật trường sinh bất lão và thuốc trường sinh bất lão.

Càn Long thường đưa ra những đơn thuốc có lợi cho tỳ và thận. Những đơn thuốc này một mặt có thể nâng cao thể chất cho cơ thể con người, mặt khác lại có tác dụng bổ mạnh đối với hoàng đế làm việc quá sức.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

Cha của Càn Long chết vì uống nhiều loại thuốc giả kim không rõ nguồn gốc. Trong hệ thống y tế của triều đình nhà Thanh lúc bấy giờ đã có thêm các nhà tư vấn Tây y khoa học, họ hiểu rằng việc này có hại cho cơ thể mà không có lợi.

Cùng với sự ra đời của một số phương pháp giải phẫu hiện đại và các loại thuốc khác, đó cũng là một lý do quan trọng giúp Hoàng đế Càn Long trường thọ.

⑤ Ham muốn có thể bị kìm hãm, và sự ham mê có thể làm tổn thương cơ thể ở mức độ nào đó

Càn Long không những có thể hạn chế ăn uống mà còn không ăn chơi sa đọa. Càn Long từng tổng kết chế độ chăm sóc sức khỏe của bản thân: “Thải phổi, vận động cơ xương, làm mười điều, bốn không, bổ đúng lúc”.

Trong số đó, nhấn mạnh quan điểm "Đừng để bị tình dục ám ảnh", ông rất tiết chế trong cuộc sống hàng ngày và tránh những hậu quả của thói trăng hoa.

Theo quan điểm này, Hoàng đế Càn Long không chỉ có phương pháp giữ gìn sức khỏe hợp lý mà còn có tính kiên trì nên thân thể vẫn khỏe mạnh cho đến những năm tháng cuối đời, và đạt đến tuổi thọ 89 tuổi.

Sau này, nhiều người khám phá bí mật trường thọ của ông, hy vọng sẽ đạt được hiệu quả trường thọ. Thực ra, những bí quyết này không phải là thủ thuật mà là sự kiên trì thực hiện hàng ngày.

Càn Long, trường thọ, tuổi thọ, hoàng đế

Hồ Yên

Nguồn: https://conglyxahoi.net.vn/van-hoa/giai-tri/cac-vi-hoang-de-thoi-xua-song-ngan-ngui-tai-sao-can-long.. Nguồn: https://conglyxahoi.net.vn/van-hoa/giai-tri/cac-vi-hoang-de-thoi-xua-song-ngan-ngui-tai-sao-can-long-lai-song-lau-nhat-bac-si-giai-ma-5-phuong-phap-giu-gin-suc-khoe-dang-hoc-hoi-89599.html

Nồng độ axit uric cao? Bác sĩ cảnh báo: 3 loại đồ uống này còn giúp hạ axit uric tốt hơn cả nước lọc

Nồng độ axit uric cao? Bác sĩ cảnh báo: 3 loại đồ uống này còn giúp hạ axit uric tốt hơn cả...

Chăm sóc sức khỏe - 1 ngày, 7 giờ trước

Nhiều người cũng có trải nghiệm tương tự, tin rằng uống nhiều nước sẽ đào thải axit uric, nhưng thực tế không phải vậy. Nước lọc tuy có thể hỗ trợ bài tiết axit...

Người không đi tiểu đêm và người đi tiểu đêm! Ai khoẻ hơn? Các bác sĩ không còn che giấu sự thật nữa

Người không đi tiểu đêm và người đi tiểu đêm! Ai khoẻ hơn? Các bác sĩ không còn che giấu sự thật...

Chăm sóc sức khỏe - 1 ngày, 8 giờ trước

Về vấn đề "phải đi tiểu đêm" hay "không phải đi tiểu đêm", nhiều người suy luận đơn giản về sức khỏe của mình dựa trên kinh nghiệm bản thân.

Ung thư phổi có thể được phát hiện ở bàn chân! Nếu hai chân bạn xuất hiện 5 bất thường này, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo ung thư phổi

Ung thư phổi có thể được phát hiện ở bàn chân! Nếu hai chân bạn xuất hiện 5 bất thường này, đó...

Chăm sóc sức khỏe - 2 ngày, 2 giờ trước

Ung thư phổi là một dạng u ác tính có triệu chứng giai đoạn đầu tương đối kín đáo. Dù tổn thương chủ yếu nằm ở phổi và đường hô hấp, nhưng do tế...

Người bệnh tiểu đường nên '3 ăn, 3 không' vào mùa đông để giữ ấm dạ dày, ổn định đường huyết cả ngày

Người bệnh tiểu đường nên '3 ăn, 3 không' vào mùa đông để giữ ấm dạ dày, ổn định đường huyết cả...

Chăm sóc sức khỏe - 2 ngày, 3 giờ trước

Bữa sáng đúng cách không chỉ cung cấp năng lượng mà còn giúp ổn định đường huyết, giảm nguy cơ hạ đường huyết buổi sáng và hạn chế tăng đường huyết sau ăn.

Tại sao ung thư phổi thường phát hiện ở giai đoạn muộn? Đã có quá nhiều người bỏ lỡ '1 nhiều, 3 đau' cảnh báo sớm này

Tại sao ung thư phổi thường phát hiện ở giai đoạn muộn? Đã có quá nhiều người bỏ lỡ '1 nhiều, 3...

Chăm sóc sức khỏe - 2 ngày, 3 giờ trước

Tại các bệnh viện, câu hỏi "Tại sao ông/bà ấy vốn khỏe mạnh mà vừa phát bệnh đã là ung thư phổi giai đoạn cuối?" của người nhà bệnh nhân không hề hiếm gặp....

Cha mẹ khôn ngoan nhất định phải dạy con: Giúp người khác 3 việc này chỉ rước XUI XẺO, tránh xa để khỏi rước hoạ vào thân!

Cha mẹ khôn ngoan nhất định phải dạy con: Giúp người khác 3 việc này chỉ rước XUI XẺO, tránh xa để...

Chăm con - 36 phút trước

Cha mẹ thường dạy con biết yêu thương, san sẻ và giúp đỡ người khác. Tuy nhiên, một thực tế ít được nhấn mạnh là không phải lời nhờ vả nào cũng nên đáp...

Tại sao bạn không nên sống trong một tòa nhà hình chữ U? Hình thế như chữ 'vong', khí lưu tù hãm, dễ sinh chuyện thị phi

Tại sao bạn không nên sống trong một tòa nhà hình chữ U? Hình thế như chữ 'vong', khí lưu tù hãm,...

Phong thủy - 40 phút trước

Trong quá trình phát triển đô thị ngày nay, quỹ đất ngày càng hạn hẹp, nhiều dự án chung cư xuất hiện với những kiểu dáng lạ giúp tận dụng tối đa diện tích....

Những con giáp nào may mắn vào thứ Bảy, ngày 6 tháng 12, tức ngày 17 tháng 10 âm lịch?

Những con giáp nào may mắn vào thứ Bảy, ngày 6 tháng 12, tức ngày 17 tháng 10 âm lịch?

Đời sống số - 40 phút trước

Ngày 6 tháng 12 (thứ Bảy), tương ứng với ngày 17 tháng 10 âm lịch, là ngày Kỷ Dậu năm Ất Tỵ, tháng Đinh Hợi. Dưới ảnh hưởng của năng lượng Thiên Can và...

Nhân chứng vụ cháy quán ăn ở TP.HCM, 4 người tử vong: Ám ảnh tiếng người cha gào khóc 'cứu 2 con tôi với'

Nhân chứng vụ cháy quán ăn ở TP.HCM, 4 người tử vong: Ám ảnh tiếng người cha gào khóc 'cứu 2 con...

Tin trong ngày - 1 giờ, 10 phút trước

Trưa 5/12, rất đông lực lượng Công an TP.HCM đang phong tỏa hiện trường, điều tra nguyên nhân vụ cháy quán ăn trên đường Trần Hưng Đạo (phường Cầu Ông Lãnh, TP.HCM) làm 4...

Vụ cháy quán ăn ở TP.HCM: Nhân chứng kể giây phút 'tiếng nổ vang trời', khung cảnh hoảng loạn, nạn nhân nhảy lầu thoát thân

Vụ cháy quán ăn ở TP.HCM: Nhân chứng kể giây phút 'tiếng nổ vang trời', khung cảnh hoảng loạn, nạn nhân nhảy...

Tin trong ngày - 1 giờ, 10 phút trước

Rạng sáng 5/12, ngọn lửa bùng phát dữ dội tại một quán ăn trên đường Trần Hưng Đạo (TP.HCM) cướp đi sinh mạng của 4 người, trong đó có 2 trẻ nhỏ. Những người...

Thanh Thủy ngẫu hứng cất giọng hát, hơn 4 triệu người xem nhất trí: 'một 9 một...

Vườn Quốc gia cảnh báo: Khách đi du lịch ở Việt Nam gặp loài hoa đẹp kỳ lạ này tuyệt đối không được hái

Vườn Quốc gia cảnh báo: Khách đi du lịch ở Việt Nam gặp loài hoa đẹp kỳ lạ này tuyệt đối không...

Tin trong ngày - 1 giờ, 10 phút trước

Loài hoa này đẹp, màu sắc bắt mắt, dễ gây tò mò, nhưng độc tính lại rất cao. Nguyên tắc khi tham quan rừng sinh thái luôn là 'quan sát bằng mắt, không chạm...

Tin lời 'bạn trai' quen qua mạng, người phụ nữ đơn thân ở Hà Nội bị lừa 27 tỉ đồng

Tin lời 'bạn trai' quen qua mạng, người phụ nữ đơn thân ở Hà Nội bị lừa 27 tỉ đồng

Tin trong ngày - 2 giờ, 8 phút trước

Tin tưởng vào người "bạn trai" mới quen trên mạng xã hội, một phụ nữ đơn thân tại Hà Nội đã bị các đối tượng thuộc đường dây lừa đảo xuyên quốc gia dụ...

Kịch bản phân nhánh kiểu 'Wimbledon' lần đầu xuất hiện tại World Cup 2026

Kịch bản phân nhánh kiểu 'Wimbledon' lần đầu xuất hiện tại World Cup 2026

Tin trong ngày - 3 giờ, 34 phút trước

Vào lúc 0h00 ngày 6/12 (giờ Hà Nội), lễ bốc thăm tại Washington DC sẽ chính thức hé lộ diện mạo của kỳ World Cup 2026, giải đấu đầu tiên trong lịch sử quy...

Vụ quán ăn bốc cháy ở TP.HCM khiến 6 người thương vong sáng 5/12: Hai cô gái nhảy từ tầng cao thoát chết

Vụ quán ăn bốc cháy ở TP.HCM khiến 6 người thương vong sáng 5/12: Hai cô gái nhảy từ tầng cao thoát...

Tin trong ngày - 3 giờ, 34 phút trước

Hàng xóm cạnh vụ cháy kể lại: 'Lúc đó lửa lớn, bùng lên dữ lắm. Có hai cô gái trẻ mở cửa phía sau nhà nhảy xuống, bị thương, đã được đưa đi cấp...

Tại sao Litva được gọi là 'hang ổ tình dục của châu Âu'? Hãy cùng khám phá đất nước Trung Âu nhỏ bé đáng thương này

Tại sao Litva được gọi là 'hang ổ tình dục của châu Âu'? Hãy cùng khám phá đất nước Trung Âu nhỏ...

Kiến thức - 3 giờ, 42 phút trước

Có một quốc gia nhỏ bé ở châu Âu được mệnh danh là "thủ đô tình dục của châu Âu". Nơi đây nổi tiếng với những cô gái xinh đẹp, và rất nhiều đàn...

Người thứ 7 trên thế giới hết hoàn toàn virus HIV sau khi được điều trị bằng kỹ thuật đặc biệt

Người thứ 7 trên thế giới hết hoàn toàn virus HIV sau khi được điều trị bằng kỹ thuật đặc biệt

Tin trong ngày - 3 giờ, 59 phút trước

Người đàn ông sống tại Berlin (Đức) đã chính thức trở thành trường hợp thứ 7 trong lịch sử y khoa được chữa khỏi HIV.

Người việt tìm kiếm gì nhiều nhất trên Google năm 2025?

Người việt tìm kiếm gì nhiều nhất trên Google năm 2025?

Đời sống số - 3 giờ, 59 phút trước

Danh sách Một năm Tìm kiếm phiên bản 2025 cho thấy người dùng Việt không chỉ dùng Google để tìm thông tin, và học hỏi kiến thức mới, mà còn dùng để tìm về...

Vụ đốt quán cà phê làm 11 người tử vong: Xuất hiện tình tiết mới từ phía gia đình bị hại, tòa hoãn xét xử

Vụ đốt quán cà phê làm 11 người tử vong: Xuất hiện tình tiết mới từ phía gia đình bị hại, tòa...

Tin trong ngày - 3 giờ, 6 phút trước

Sáng nay (5/12), TAND Hà Nội mở lại phiên sơ thẩm xét xử Cao Văn Hùng - kẻ đổ xăng, đốt quán cà phê ở đường Phạm Văn Đồng khiến 11 người tử vong...

Đừng vứt bộ sạc điện thoại cũ đi! Đặt nó trong bếp là một ý tưởng thông minh có thể giúp bạn tiết kiệm tiền trăm mỗi năm

Đừng vứt bộ sạc điện thoại cũ đi! Đặt nó trong bếp là một ý tưởng thông minh có thể giúp bạn...

Kiến thức - 3 giờ, 6 phút trước

Hầu hết mọi người đều có bộ sạc điện thoại di động ở nhà, đúng không? Nhiều người có rất nhiều bộ sạc này ở nhà, nhưng chúng thường chỉ nằm trong tủ và...

Trong số anh chị em ruột, ai thường là người mệnh khổ, 'xui xẻo' nhất? Kết quả khá chính xác, 90% các gia đình đều như vậy

Trong số anh chị em ruột, ai thường là người mệnh khổ, 'xui xẻo' nhất? Kết quả khá chính xác, 90% các...

Tâm sự - 5 giờ, 14 phút trước

Trong mỗi gia đình đông con luôn tồn tại một "vùng mờ" về sự quan tâm và kỳ vọng. Nghiên cứu tâm lý học cho thấy con giữa thường là người gánh nhiều trách...

Một địa điểm tại Việt Nam được báo Mỹ vinh danh là 'Viên ngọc đô thị'

Một địa điểm tại Việt Nam được báo Mỹ vinh danh là 'Viên ngọc đô thị'

Du lịch Việt - 5 giờ, 14 phút trước

Hà Nội, thủ đô nghìn năm văn hiến của Việt Nam, mới đây đã được tạp chí du lịch danh tiếng Mỹ Condé Nast Traveler gọi là “viên ngọc đô thị của miền Bắc...

Bên cạnh lương hưu, người già còn có thêm tiền trợ cấp một lần từ năm 2026, cụ thể là bao nhiêu tiền?

Bên cạnh lương hưu, người già còn có thêm tiền trợ cấp một lần từ năm 2026, cụ thể là bao nhiêu...

Dòng sự kiện - 5 giờ, 14 phút trước

Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu là khoản tiền thêm mà nhiều người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) dài đang quan tâm.

Điều gì khiến Hà Nội thu hút lượng khách lớn nhất lịch sử?

Điều gì khiến Hà Nội thu hút lượng khách lớn nhất lịch sử?

Tin trong ngày - 5 giờ, 14 phút trước

Sự cộng hưởng giữa lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, chính sách visa thông thoáng cùng sự đổi mới sản phẩm đã giúp Hà Nội lập kỷ lục về lượng khách du lịch,...

Sĩ Thanh hở bạo nhưng 'đẹp chấn động'

Sĩ Thanh hở bạo nhưng 'đẹp chấn động'

Chuyện làng sao - 5 giờ, 15 phút trước

Mới đây, Sĩ Thanh diện váy xuyên thấu e ấp khoe body liền nhận được nhiều lời khen nức nở từ cư dân mạng.

Ba con giáp có mưu đồ cực kỳ sâu xa và trí thông minh cao: Họ giống như những con cáo già

Ba con giáp có mưu đồ cực kỳ sâu xa và trí thông minh cao: Họ giống như những con cáo già...

Đời sống số - 6 giờ, 31 phút trước

Trong thế giới bao la của các chòm sao, con giáp gắn liền với trí tuệ, chiến lược và sự khôn ngoan.