Ngon miệng với những món ốc miệt đồng

Ốc chưa mang nổi thân ốc,

Mà còn đòi làm cọc cho rêu.

Ở miền Tây Nam bộ gần như chỗ nào có nước tự nhiên là có ốc sinh sống. Ốc có nhiều loại: ốc lát màu đen thường sống dưới gốc năng, lát; ốc gạo nhỏ con hơn, ốc đắng lại nhỏ hơn nữa thịt có vị đắng như tên gọi nên nó, ốc len đít nhọn, màu vàng nhạt. Trong số các loài ấy thì ốc lát, ốc đắng là phổ biến và thường được người dân quê lượm về ăn hơn cả. Chiều chiều, xong công việc ruộng đồng chỉ cần cầm cái rổ, cái thao đi lượm ốc đem về. Phụ nữ, trẻ con, người lớn tuổi đều có thể bắt ốc dễ dàng, …

Ốc miệt đồng

Ốc lát nướng muối tiêu

Ốc lượm về trước tiên cho vào thau ngâm với nước vo gạo để ốc nhả bớt chất bẩn. Nếu muốn nhanh có thể cho ngay ốc vào thau nước cùng vài trái ớt sừng trâu chín đập giập. Rồi dùng bàn chải cọ rong rêu, bùn đất cho sạch, để ráo nước.

Bên bếp than bữa cơm chiều chỉ cần kê miếng vỉ sắt lên rổi bỏ ốc lên nướng. Nước trong mình ốc sôi trên than hồng, ốc hả miệng, bung mài. Khi ấy người ta có thể ăn ngay, cũng có người bày vẽ bằng cách cho thêm ít nước mắm có trộn tiêu xay vào miệng ốc, nướng thêm chút thời gian nữa, ốc nướng tiêu có hương vị đậm đà khiến người ăn cơm hết nồi mà chưa muốn thôi.

Ốc luộc

Người dân quê có nhiều cách luộc ốc. Từ đơn giản cho đến cầu kỳ. Nhưng bằng cách nào đi nữa thì điều quan trọng là phải làm cho ốc nhả hết nhớt và chất cặn bả trong mình nó.

Nhanh nhất là cho ốc vào nồi luộc với lá sả. Nước sôi, ốc bung mài thì đổ ra rổ xốc mạnh cho ốc ráo nước và bung hết mài, lượm lá sả bỏ đi, ăn ốc lúc còn nóng. Nhà quê thường bẻ gai chanh đã già để lể phần thịt ốc ra khỏi vỏ cứng. Nước chấm thường là nước mắm ngon pha với nước cốt chanh, tỏi, ớt cho thêm đậm đà.

Ốc luộc lá gừng

Cũng tương tự như vậy là cách ốc luộc cơm mẻ. Chế biến món này rất nhanh gọn. Ốc sau khi làm sạch cho vào nồi rồi pha loãng một tô cơm mẻ cùng một ít muối, đường, bột ngọt, sả, ớt bằm, thêm vài tép sả để nguyên đập giập, để vô. Bắc lên bếp luộc đến khi sả dậy mùi thơm, cơm mẻ bốc lên, ốc hở mặt là chín.

Ốc luộc sả

Làm một chén nước cơm mẻ pha với sả, ớt để chấm ốc. Ốc chấm cơm mẻ ăn với cơm nóng hoặc lai rai vài chung rượu đế thì thú vị biết dường bao bởi mùi vị hoang dã chốn bừng biền quyện vào món ăn dân dã này.

Trong các dị bản của món ốc còn có món ốc luộc hèm. Dân gian gọi bả rượu là hèm. Cái và nước hèm có vị chua bởi gạo đã được lên men trước khi cho vào nồi nấu lấy hơi làm rượu. Nước hèm đó dùng để luộc ốc.

Bắc nồi ốc lên bếp, đổ nước hèm vừa xâm xấp luộc sôi khi ốc bung mài là được. Nước chấm ốc luộc hèm cũng đa dạng, tùy sở thích nhiều nơi, có người thích chấm mắm gừng hoặc chấm với muối ớt đâm chung hoặc chấm với nước mắm chanh, tỏi, ớt,...

Ốc luộc hèm có mùi vị rất riêng, nước hèm lại giúp thịt ốc ngọt hơn so với cách luộc thông thường.

Nói đến ốc luộc không nên quên mấy con ốc đắng luộc kẹp với cơm dừa. Ốc đắng là họ hàng gần với ốc lát. Loài nhuyễn thể này mình tròn, to cỡ đầu ngón tay trỏ, màu nâu thẫm, đuôi nhọn. Chỉ cần xuống sông, dùng rổ thưa xúc phía dưới những giề lục bình, hay mò dưới mương vườn nơi những gốc cây, chà tre mục, những trái dừa bị sóc ăn rụng lâu ngày... người ta có thể bắt được vô số cá thể của chúng. Có lẽ vì thế mà câu ca dao thuở xưa nghe chừng não ruột:

Má ơi đừng đánh con đau,

Để con bắt ốc hái rau má nhờ.

Nhà quê, nhiều khi khách đến viếng thăm không phải lúc nào cũng có sẵn gà vịt để đãi đằng cho phải lẽ. Thôi thì vài con ốc đắng cũng không kém phần xôm tụ.

Ốc đắng rửa sạch cho vào nồi có lá ổi, sả, nhóm lửa lớn chờ nước sôi lên vài lần là ốc chín. Trong lúc này người ta hái dưa khô gọt, cạo rồi nạo lấy phần cơm trắng.

Rau rừng hái ngoài vườn hoang với các loại lá cách, lá cát lồi, đọt sộp, bông điển điển, … rửa sạch. Nước chấm chua cay pha từ chanh ớt, tỏi cho thật đậm đà.

Ốc vừa chín đổ ra rổ xốc nước, lể vài ba con ốc đắng cuộn trong lá rau có kèm ít miếng cơm dừa nạo chấm mắm để nhâm nhi vài chung rượu đế khi có bạn bè thăm viếng. Vị đắng của ốc, vị béo của dừa, mùi hoang dại của rau tất cả hợp thành món ăn ngon phải biết như cách nói của người miền Tây Nam bộ dành để tán thưởng nó.

Nhấp chén rượu cay nhai con ốc đắng,

Dạ thương người giỏi giắn đảm đang.

Gỏi bắp chuối trộn với ốc đắng

Ốc đắng luộc chín rồi lể lấy mình bỏ vào thau nước sạch có pha giấm, rửa sạch, để ráo. Bắp chuối xiêm hoặc bắp chuối hột xắt nhuyễn ngâm nước, vắt một miếng chanh để bắp chuối có màu trắng nhạt, không bị đen. Sau đó, vắt bóp nhẹ bắp chuối cho ráo nước, rưới vào gỏi nửa chén nước giấm có vài miếng tỏi ớt đâm dập và ít gia vị như bột ngọt, đường cát, nước mắm ngon. Cho mình ốc vào trộn đều với gỏi bắp chuối, rải lên dĩa gỏi một ít rau thơm xắt nhỏ cùng đậu phộng rang đâm hơi nhuyễn và ít lát ớt chín đỏ.

Gỏi ốc

Ốc nhồi thịt

Chọn ốc to, làm sạch, rồi luộc lớt lá sả, lá chanh cho chín. Dùng gai nhọn lể lấy thịt ốc ra. Rửa phần thịt ốc với chút giấm có hòa nước muối để tẩy nhớt rồi để ráo. Dùng dao bén bằm nhuyễn thịt ốc. Để tăng thêm độ ngọt và chất dinh dưỡng dưỡng người ta còn bằm thêm ít thịt, gan heo, nấm mèo ngâm mềm, … Hành lá, hành củ xắt thật nhuyễn cùng tiêu xay, bột ngọt, nước mắm ngon,… Tất cả trộn chung lại rồi để một thời gian cho thấm.

Ốc nhồi thịt

Phần vỏ ốc đem luộc lại, rửa sạch, vẩy cho ráo nước. Hái lá gừng tươi lặt, rửa sạch, rồi đặt lá gừng ngang miệng vỏ ốc, cho hỗn hợp thịt ốc đã trộn đặt lên lá gừng, ấn sâu vào vỏ ốc. Có người còn để thêm vào đó hột tiêu sọ, tiêu xanh, … Nhồi thịt vào mình ốc xong thì cho vào nồi hấp cách thủy. Chừng khi ốc chín bày ra dĩa, nước mắm pha chanh đường, tỏi ớt, … Nhẹ tay kéo lá gừng ra khỏi mình ốc. Thịt nhồi đã chín thơm lựng quện với vị tiêu cay, cơm nóng ngào ngạt thì thật thú vị biết dường bao.

Ốc xào sả ớt

Ốc xào sả ớt

Cũng luộc chín ốc, lể thịt ra rửa lại cho hết nhớt, để ráo, chuẩn bị sả bằm thật nhuyễn rồi bắc chảo lên phi tỏi mỡ cho thơm, cho sả vô xào hơi vàng mới cho thịt ốc vô. Xào săn lại, nước rút ráo nêm nước mắm, bột ngọt, ít muối cho vừa ăn, thêm ít lát ớt chín rồi nhắc xuống. Ốc xào sả ớt ăn với cơm nóng, canh tạp tàng thì mồ hôi ra ướt áo, bao mệt nhọc của công việc đồng áng dường như tan biến hết.

Cơm ngon ăn với ốc xào,

Chan tô canh nóng mệt vào sẽ ra – Ca dao