Xuất hiện kiến trúc mới 'lạ mắt' trên công trình ‘hồi sinh’ sông Tô Lịch

Sông Tô Lịch là một con sông nhỏ, chảy trong địa phận thành phố Hà Nội. Dòng chính sông Tô Lịch khi chảy qua các quận huyện: Đống Đa, Thanh Xuân, Cầu Giấy, Ba Đình, Hoàng Mai và Thanh Trì còn được gọi là Kim Giang. Sông Tô Lịch là một đường bao của kinh đô Thăng Long xưa, nó là một cạnh của tứ giác nước Thăng Long.

Với chiều dài 14,6km, sông Tô Lịch là một trong những trục thoát nước chính của Hà Nội, đồng thời cũng là dòng sông di sản mang dấu ấn nghìn năm, hiếm có trong lòng một đô thị hiện đại.

Nhưng đến thời điểm hiện tại, sông đã phải chịu đựng tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng, do tiếp nhận lượng lớn nước thải từ các khu dân cư và khu công nghiệp ven sông.

Nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm kéo dài và hồi sinh dòng chảy lịch sử này, thành phố Hà Nội đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cải tạo môi trường với quy mô lớn. Trong đó, trọng tâm là 3 hợp phần chính gồm bổ cập nước từ sông Hồng vào đầu nguồn để tạo dòng chảy liên tục; xây dựng hệ thống cống thu gom nước thải dọc sông, đưa toàn bộ lượng nước thải về xử lý tại Nhà máy Yên Xá và tiến hành nạo vét, làm sạch lòng sông để loại bỏ lớp bùn bẩn, mùi hôi tích tụ qua nhiều năm. Những biện pháp này được kỳ vọng sẽ cải thiện đáng kể chất lượng nước, khôi phục khả năng tự làm sạch tự nhiên của sông Tô Lịch.

Không dừng lại ở việc xử lý ô nhiễm, Hà Nội còn đặt mục tiêu dài hạn là biến sông Tô Lịch trở thành một trục cảnh quan - sinh thái đặc sắc, góp phần nâng cao chất lượng sống và thúc đẩy phát triển du lịch, dịch vụ hai bên bờ.

Để hiện thực hóa mục tiêu đó, thành phố triển khai hệ thống 3 đập dâng tại các vị trí chiến lược là cầu Cót (phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy), cầu Dậu (khu Linh Đàm, quận Hoàng Mai) và cầu Quang (xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì). Các công trình đập này có chức năng điều tiết mực nước theo từng đoạn, giữ nước ổn định trong lòng sông sau khi đã được làm sạch, đồng thời tạo điều kiện hình thành các không gian công cộng, cảnh quan ven đô.

Trong 3 công trình đập dâng nói trên, đập tràn tại cầu Quang là hạng mục được triển khai sớm nhất. Hiện các đơn vị thi công đã cơ bản hoàn thiện phần xây lắp, gồm hai lớp đập giữ nước kết hợp đài quan sát. Công trường đang trong giai đoạn đổ bê tông tường chắn và hoàn thiện mái chống sạt lở hai bên bờ sông. Theo tiến độ thành phố Hà Nội đề ra, công trình sẽ hoàn tất trong tháng 8/2025 và từ tháng 9/2025, việc bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch sẽ chính thức được thực hiện.

Thành phố Hà Nội đang nỗ lực triển khai các dự án hướng đến “hồi sinh” dòng sông chảy qua trung tâm thành phố đã ô nhiễm nhiều năm qua.

Việc cải tạo toàn diện sông Tô Lịch không chỉ nhằm khắc phục ô nhiễm mà còn là bước đi chiến lược trong định hướng phát triển đô thị bền vững. Khi dòng sông được hồi sinh, những vùng đất vốn bị bỏ quên bởi tình trạng ô nhiễm sẽ có cơ hội trở thành những dải đất trù phú, nơi hội tụ của sinh thái, cảnh quan và nhịp sống đô thị hiện đại.

Sông Tô Lịch - một nhánh của sông Cái (nay là sông Hồng) từng có dòng chảy kết nối trực tiếp với Hồ Tây. Tuy nhiên, vào thời Nguyễn, sự thay đổi dòng chảy của sông Hồng đã khiến sông Tô bị cắt nguồn nước, dẫn đến tình trạng bồi lấp cửa sông.

Đến năm 1889, người Pháp quyết định lấp một phần sông Tô để xây dựng khu vực 36 phố phường nổi tiếng. Sau khi hai cửa sông bị chặn hoàn toàn, sông Tô mất đi sự liên kết với sông Hồng và Hồ Tây, dẫn đến tình trạng dòng chảy bị tắc nghẽn. Kể từ đó, con sông này dần trở thành nơi chứa lượng lớn nước thải đô thị, trong khi không có biện pháp khơi thông dòng chảy hiệu quả.

Qua hơn 2.000 năm lịch sử, từ một con sông rộng lớn mang giá trị tự nhiên và văn hóa, sông Tô Lịch nay biến thành một cống nước thải đen ngòm. Sự suy thoái này không chỉ làm Thủ đô mất đi một di sản quý giá mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống của người dân trong suốt nhiều thập kỷ.