Xây nhà trên đất người khác: sẽ bị xử phạt và có thể bị khởi tố hình sự

Nếu có yếu tố chiếm đoạt tài sản hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, cơ quan chức năng có thể xem xét khởi tố hình sự theo các tội danh liên quan như xâm phạm quyền sử dụng đất, lấn chiếm đất đai hoặc hủy hoại tài sản. Cụ thể như sau:

Mức phạt khi xây nhầm nhà trên đất người khác

Điều 105 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định: "Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản". Theo đó, quyền sử dụng đất được xem là quyền tài sản được pháp luật bảo hộ. Người xây dựng trái phép trên đất của người khác đã trực tiếp xâm phạm quyền tài sản này. Chủ đất có quyền yêu cầu tòa án buộc tháo dỡ, khôi phục tình trạng ban đầu và bồi thường thiệt hại.

Ngôi nhà 2 tầng xây nhầm trên đất người khác đang gây xôn xao dư luận.

Mặt khác, khoản 10 điều 16, Nghị định 16/2022/NĐ-CP quy định mức phạt hành chính đối với hành vi xây dựng cơi nới, lấn chiếm diện tích, lấn chiếm không gian đang được quản lý, sử dụng hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác hoặc của khu vực công cộng, khu vực sử dụng chung như sau:

- Phạt tiền từ 80 triệu đồng đến 100 triệu đồng đối với hành vi xây dựng nhà ở riêng lẻ.

- Phạt tiền từ 100 triệu đồng đến 120 triệu đồng đối với xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu bảo tồn, khu di tích lịch sử - văn hóa hoặc công trình xây dựng khác.

- Phạt tiền từ 180 triệu đồng đến 200 triệu đồng đối với xây dựng công trình có yêu cầu phải lập báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng hoặc công trình phải lập báo cáo kinh tế - kỹ thuật đầu tư xây dựng.

Xây dựng trái phép trên đất người khác bị xử lý hình sự?

Pháp luật hiện hành phân định khá rõ giữa xử lý dân sự, hành chính và xử lý hình sự. Không phải mọi trường hợp xây dựng trái phép đều bị hình sự hóa nhưng khi hội đủ các dấu hiệu dưới đây, cơ quan tiến hành tố tụng có thể khởi tố vụ án hình sự.

Xâm phạm nghiêm trọng quyền sử dụng đất

- Điều 228 Bộ Luật Hình sự 2015 quy định: Người nào lấn chiếm đất, chuyển quyền sử dụng đất hoặc sử dụng đất trái với các quy định của pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50 triệu đồng đến 500 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.

- Trong trường hợp phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 2 điều 228 BLHS , thì bị phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 2 tỉ đồng hoặc phạt tù từ 2 năm đến 7 năm.

- Dấu hiệu cần lưu ý: Người vi phạm cố tình tái phạm, bất chấp quyết định xử phạt trước đó.

Gây thiệt hại lớn về tài sản

- Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản (điều 178 BLHS) sẽ áp dụng nếu việc thi công làm hư hỏng tài sản của chủ đất (hạ tầng, cây trồng, công trình hiện hữu) đạt ngưỡng định lượng trong luật.

- Có thể bị xử lý hình sự nếu thuộc trường hợp điều 178 BLHS như sau: Người nào hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2 triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp tại khoản 1 điều 178 BLHS, thì bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 50 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

- Trường hợp phạm tội gây thiệt hại cho tài sản trị giá 500 triệu đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

Hành vi có tính chất ngang ngược, thách thức pháp luật

- Nếu người vi phạm bị lập biên bản, đình chỉ thi công nhưng vẫn tiếp tục xây dựng, coi thường mệnh lệnh của cơ quan có thẩm quyền, có thể bị coi là hành vi cố ý phạm tội.

- Các dấu hiệu thường gặp: tổ chức thi công vào ban đêm, huy động lực lượng cản trở người thi hành công vụ, công khai chống đối.

Chiếm đoạt hoặc xâm chiếm trái phép tài sản

- Điều 170, 176, 177 BLHS có thể áp dụng nếu hành vi mang bản chất chiếm giữ, xâm chiếm tài sản trái pháp luật. Cụ thể, sử dụng công trình xây dựng để chiếm hữu mảnh đất, cản trở chủ đất tiếp cận, cho thuê hoặc bán tài sản đó nhằm trục lợi.

Không đơn thuần là "tranh chấp dân sự"

- Nếu chỉ là nhầm lẫn hoặc tranh chấp ranh giới đất, thường giải quyết bằng tố tụng dân sự.

- Nhưng nếu có ý thức chiếm đoạt ngay từ đầu, hành vi kiên quyết, có tổ chức và gây hậu quả nghiêm trọng thì sẽ bị xử lý hình sự.

Theo thống kê sơ bộ của một số địa phương, mỗi năm có hàng chục vụ tranh chấp liên quan đến việc xây dựng trái phép trên đất người khác. Một phần nguyên nhân đến từ sự buông lỏng quản lý trật tự xây dựng nhưng một phần khác là do một số cá nhân cố tình "làm liều" với tâm lý "xây xong rồi tính".

Rõ ràng, không thể coi việc xây dựng trên đất người khác chỉ là "tranh chấp dân sự". Trong bối cảnh nhiều vụ việc tái diễn, pháp luật cần được áp dụng kiên quyết, kể cả biện pháp hình sự, để đảm bảo sự nghiêm minh. Có như vậy, quyền lợi của chủ đất mới được bảo vệ và sự tôn nghiêm của luật pháp mới được khẳng định.