Việt Nam lần đầu phát hiện loài vật quý hiếm bậc nhất hành tinh tại một tỉnh phía Bắc cách đây gần 100 năm, hiện có nguy cơ tuyệt chủng cao

Được đánh giá là loài hoặc phân loài đặc hữu của Việt Nam, cầy rái cá sở hữu giá trị khoa học và sinh thái to lớn. Loài thú thuộc họ Cầy (Viverridae), bộ Thú ăn thịt (Carnivora) này có ngoại hình giống rái cá, với khả năng thích nghi tuyệt vời với môi trường nước. Cơ thể chúng có hình trụ, chân có màng bơi, mũi và tai có thể đóng kín khi lặn sâu. Bộ lông màu nâu đen, điểm xuyết những đốm lông sáng xám tạo thành hoa văn râm, đi kèm với môi trắng bè ra hai bên, ria mép dài, tai tròn nhỏ và một chiếc đuôi ngắn chỉ chưa bằng một phần ba chiều dài thân.

Lần đầu tiên được ghi nhận tại Bắc Kạn (nay đã sáp nhập vào tỉnh Thái Nguyên), cầy rái cá đã được Pocock mô tả lại vào năm 1933, theo Sách đỏ Việt Nam – phần Động vật. Tuy nhiên, đáng báo động là kể từ đó đến nay, chưa có thêm bất kỳ mẫu vật nào của loài này được tìm thấy. Điều này đã dấy lên nghi ngờ trong cộng đồng khoa học rằng cầy rái cá có thể đã tuyệt chủng tại Việt Nam.

Mặc dù thông tin về sinh học và sinh thái của loài này vẫn còn hạn chế, các nhà khoa học suy đoán rằng chế độ ăn của chúng bao gồm cá, cua, ốc, thú nhỏ và chim. Môi trường sống ưa thích của cầy rái cá là các vùng sông, suối, ao hồ nước ngọt. Trên phạm vi toàn cầu, loài này chỉ được ghi nhận tại Nam Thái Lan, Malaysia và Indonesia. Sự hiện diện của cầy rái cá tại Việt Nam khẳng định vai trò quan trọng của quốc gia trong việc bảo tồn sự đa dạng sinh học, đặc biệt đối với các loài thú ăn thịt cỡ nhỏ.

Cầy rái cá

Hiện tại, cầy rái cá đang được xếp vào nhóm nguy cấp trong Sách đỏ Thế giới. Tại Việt Nam, loài này được liệt vào danh sách có thể đã tuyệt chủng (EX). Dù khả năng cầy rái cá còn tồn tại là rất thấp, việc tiếp tục tìm kiếm và thu thập thông tin về dấu vết hoặc cá thể còn sót lại vẫn được khuyến khích mạnh mẽ. Nỗ lực này nhằm mục đích phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học quan trọng của quốc gia.

Bên cạnh cầy rái cá, Việt Nam còn là "ngôi nhà" của nhiều loài cầy quý hiếm khác, tất cả đều đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Họ Cầy (Viverridae) là một nhóm động vật có vú với kích thước từ nhỏ đến trung bình, nổi bật với thân hình dẻo dai, uyển chuyển và lối sống chủ yếu trên cây. Trên thế giới, có 33 loài thuộc họ này, phân bố rộng rãi tại Nam Địa Trung Hải, Madagascar, bán đảo Iberia, Nam Á và Đông Nam Á.

Điều đáng chú ý là Việt Nam đang là nơi sinh sống của gần một nửa số loài cầy được biết đến trên toàn cầu, cho thấy tầm quan trọng chiến lược của Việt Nam trong nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học quốc tế.

Trong số các loài cầy hiện diện tại Việt Nam, có thể kể đến:

+ Cầy gấm (Prionodon pardicolor): Với kích thước khiêm tốn khoảng 36–38 cm, loài này phân bố rộng khắp Việt Nam và hiện được liệt kê trong Sách đỏ Thế giới ở nhóm "ít quan tâm".

+ Cầy giông (Viverra zibetha): Dài khoảng 77–79 cm, loài này cũng phổ biến ở nhiều vùng trong nước và có tình trạng bảo tồn tương tự "ít quan tâm".

+ Cầy giông sọc (Viverra megaspila): Là một biến thể có thêm sọc dọc thân, dài tới 95 cm. Loài này phân bố ở Đắk Lắk, Lâm Đồng, Kiên Giang và TP.HCM (theo địa giới cũ), hiện đang ở tình trạng "nguy cấp" theo Sách đỏ Thế giới.

+ Cầy giông Tây Nguyên (Viverra tainguyensis): Mới được ghi nhận lần đầu vào năm 1997, với các tỉnh Lạng Sơn, Nghệ An và Gia Lai xác nhận sự có mặt của loài này. Kích thước khoảng 77–79 cm, loài đang được xếp vào nhóm "sắp nguy cấp".

+ Cầy hương (Viverricula indica): Phổ biến ở vùng trung du và miền núi, dài khoảng 54–63 cm, tình trạng bảo tồn "ít quan tâm".

+ Cầy lỏn (Herpestes javanicus): Sinh sống từ Bắc vào Nam, trong các khu rừng nguyên sinh và thứ sinh, dài 35–41 cm. Loài này được đánh giá là "ít bị đe dọa".

+ Cầy mực (Arctictis binturong): Từng phổ biến hơn, nay chỉ còn lại ở một số khu vực như Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Lai Châu. Với kích thước 60–95 cm, loài này hiện ở mức "sắp nguy cấp".

+ Cầy móc cua (Herpestes urva): Thường sống gần các nguồn nước và hiện diện ở hầu hết các cánh rừng, tuy nhiên vẫn được xếp vào nhóm "ít quan tâm".

+ Cầy tai trắng (Arctogalidia trivirgata): Dài 54–63 cm, sống chủ yếu ở vùng núi cao. Các tỉnh như Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Gia Lai, Lâm Đồng, Ninh Thuận và Bình Thuận (theo địa giới cũ) từng ghi nhận sự hiện diện của chúng. Tình trạng bảo tồn "ít quan tâm".

+ Cầy vòi hương (Paradoxurus hermaphroditus): Phổ biến ở khu vực phía Nam, từ Phan Rang đến Kiên Giang, có kích thước 48–70 cm và "ít bị đe dọa".

+ Cầy vòi mốc (Paguma larvata): Dài 65–75 cm, có thể tìm thấy tại hầu hết các khu rừng, thuộc nhóm "ít quan tâm".

+ Cầy vằn Bắc (Chrotogale owstoni): Dài 47–57 cm, thuộc nhóm "nguy cấp". Chúng từng được thu mẫu tại Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Phú Thọ, Gia Lai và Lâm Đồng (theo địa giới cũ).

+ Cầy vằn Nam (Hemigalus derbyanus): Hiện chưa có dữ liệu phân bố chính xác tại Việt Nam, nhưng một mẫu vật được sưu tầm tại TP.HCM năm 1870 hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Tự nhiên Hungary. Loài này đang ở mức "sắp bị đe dọa".

Sự phong phú của họ Cầy tại Việt Nam là minh chứng rõ ràng cho vai trò quan trọng của quốc gia trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu, đặc biệt là với các loài thú ăn thịt cỡ nhỏ.