Việt Nam có hơn 40 đứt gãy đang 'ngủ yên', tiềm ẩn nguy cơ gây động đất lên đến 7 độ Richter gần như ở Myanmar

Ngày 28/3 tại Myanmar xảy ra trận động đất lớn gây hậu quả nặng nề. Các chuyên gia đã đưa ra cảnh báo về nguy cơ động đất tại các khu vực có đứt gãy địa chất lớn. Trận động đất này được cho là do năng lượng tích tụ trong suốt hơn 200 năm tại một đoạn ranh giới giữa mảng kiến tạo Ấn Độ và Á - Âu, đột ngột giải phóng, gây ra nứt đất, hóa lỏng nền móng và phá hủy nhiều công trình kiên cố.

GS Phan Trọng Trịnh từ Viện Địa chất cho biết, Việt Nam không nằm trực tiếp trên ranh giới giữa các mảng kiến tạo lớn, nhưng vẫn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ sự va chạm giữa mảng Ấn Độ và Á - Âu. Sự chuyển động này đã tạo ra các đới đứt gãy chạy qua lãnh thổ, đặc biệt ở khu vực phía Bắc và miền Trung. Một trong những đới đứt gãy quan trọng nhất là đứt gãy sông Hồng, kéo dài từ tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) đến vùng đồng bằng Bắc Bộ. Đứt gãy này đã gây ra nhiều trận động đất lớn trong lịch sử, trong đó có trận động đất ở Điện Biên năm 1935 với độ lớn 6,8 độ.

Các nghiên cứu cổ địa chấn cho thấy dấu tích của nhiều trận động đất trong quá khứ tại khu vực này, với các trầm tích bị biến dạng, các vết trượt và khe nứt. Các nhà khoa học đã sử dụng phương pháp tính toán mô men động đất kết hợp với tốc độ dịch chuyển mảng, và ước tính rằng đứt gãy sông Hồng có khả năng gây ra động đất với độ lớn từ 6,9-7,1 độ, đủ để gây thiệt hại nghiêm trọng nếu xảy ra gần khu dân cư hoặc các công trình trọng yếu.

Bên cạnh đứt gãy sông Hồng, nhiều hệ đứt gãy khác như Sơn La, Lai Châu – Điện Biên và các khu vực ven biển miền Trung cũng tồn tại dưới trạng thái tiềm ẩn nguy cơ động đất. Mặc dù chưa ghi nhận động đất lớn trong thế kỷ qua, các dấu tích hoạt động từ thời kỳ Holocen (khoảng 11.000 năm trở lại) vẫn tồn tại, cho thấy khả năng các đới này có thể hoạt động trở lại trong tương lai.

PGS Nguyễn Hồng Phương từ Viện Vật lý Địa cầu cho biết, Việt Nam hiện có hơn 40 hệ đứt gãy cấp 1 và cấp 2, trong đó đứt gãy sông Hồng là một trong những cấu trúc kiến tạo có khả năng gây động đất mạnh. Mặc dù trong những năm gần đây, đứt gãy sông Hồng đã rơi vào trạng thái "yên tĩnh địa chấn", nhưng điều này không có nghĩa là khu vực này hoàn toàn an toàn. Các dữ liệu từ các trạm quan trắc cho thấy hai cánh của đứt gãy vẫn đang dịch chuyển với tốc độ khoảng 3–5 mm mỗi năm, cho thấy năng lượng vẫn đang âm thầm tích tụ. PGS Phương cảnh báo rằng khi đứt gãy hoạt động trở lại, nó có thể gây ra trận động đất mạnh lên tới 7 độ.

Hình ảnh thương tâm sau trận động đất ở Myanmar.

Hiện nay, công tác quan trắc động đất chủ yếu dựa vào dữ liệu thu thập trong khoảng 100 năm qua. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định khoảng thời gian này quá ngắn để phản ánh đúng quy luật hoạt động của các trận động đất lớn, bởi chu kỳ lặp lại của chúng có thể kéo dài từ vài trăm đến hàng nghìn năm. Thời gian im ắng càng dài, năng lượng tích tụ càng lớn. Do đó, việc chưa xảy ra động đất mạnh không có nghĩa là không có nguy cơ, mà có thể chỉ là thời gian chưa đến để năng lượng được giải phóng.

Để đánh giá chính xác nguy cơ động đất, PGS Phương nhấn mạnh cần đầu tư mở rộng và hiện đại hóa mạng lưới quan trắc địa chấn và hệ thống GPS. Đồng thời, việc xây dựng mô hình ba chiều chi tiết cho các đứt gãy, bao gồm các thông số hình học (hướng, độ nghiêng, góc trượt) và động lực (hướng dịch chuyển, tốc độ trượt), là cơ sở quan trọng giúp dự báo nguy cơ động đất. Các chuyên gia cũng khuyến cáo cần tích hợp bản đồ nguy cơ địa chấn vào quy hoạch xây dựng các công trình trọng yếu như thủy điện, bệnh viện, giao thông liên vùng và nhà máy điện hạt nhân. Bên cạnh đó, việc áp dụng tiêu chuẩn kháng chấn trong xây dựng, đặc biệt tại các khu vực gần các đứt gãy hoạt động, là điều cần thiết để giảm thiểu rủi ro.