Vì sao trẻ, học thức, 'rành mạng' cũng không giúp bạn miễn nhiễm với lừa đảo online?

"Bị lừa" không đến từ sự thiếu thông minh, mà đến từ tâm lý con người

Một nghiên cứu đăng trên International Journal of Environmental Research and Public Health (2022) cho thấy yếu tố quyết định không nằm ở học vấn hay IQ, mà ở trạng thái tâm lý tại thời điểm bị tiếp cận. Khi con người rơi vào trạng thái căng thẳng, mệt mỏi hoặc hưng phấn, khả năng đánh giá rủi ro giảm mạnh, khiến họ dễ tin vào những lời dụ dỗ “quá tốt để là thật”.

Nghiên cứu này chỉ ra 5 nhóm yếu tố khiến nạn nhân dễ bị thao túng: đặc điểm tâm lý, kinh nghiệm, động cơ cá nhân (muốn kiếm tiền, muốn được yêu), thiên kiến nhận thức và mất cân bằng cảm xúc. Nói cách khác, lừa đảo hiện đại không thắng bằng lý lẽ mà bằng cảm xúc.

Hiểu công nghệ, đọc tin tức mỗi ngày, cảnh báo người khác về các chiêu lừa đảo nhưng không ít người vẫn dính bẫy lừa đảo với số tiền cả tỷ đồng (Ảnh minh hoạ)

Một khảo sát khác về nhà đầu tư tiền số cũng cho thấy “niềm tin” mới là nguyên nhân chính khiến họ mất tiền, chứ không phải thiếu kiến thức tài chính. Ngay cả người hiểu biết về blockchain vẫn có thể tin nhầm, nếu bị đánh trúng vào lòng tham hoặc kỳ vọng.

Người "rành mạng" nhưng chủ quan

Theo trang Verywell Mind, những người tự tin rằng mình “không thể bị lừa” lại dễ trở thành mục tiêu hơn, vì sự chủ quan khiến họ bỏ qua các tín hiệu cảnh báo như đường link lạ, lời mời đầu tư hấp dẫn hay đối tượng ẩn danh.

Trong môi trường mạng tốc độ cao, kẻ gian lợi dụng sự vội vàng và yếu tố cảm xúc tức thời để khiến nạn nhân không kịp kiểm chứng. Một tin nhắn giả danh ngân hàng, một lời mời đầu tư, hay một “người quan tâm” đúng lúc yếu lòng chỉ cần vài giây mất cảnh giác là đủ.

(Ảnh minh hoạ)

Khảo sát năm 2024 cho thấy người Việt biết rõ về các chiêu trò lừa đảo, nhưng vẫn dễ sập bẫy do khoảng cách giữa “nhận thức” và “phản xạ”. Khi cảm xúc bị đánh trúng (sợ mất tiền, sợ lỡ cơ hội, hay khao khát được yêu thương) lý trí thường đến sau.

Đáng nói, các đường dây lừa đảo nay hoạt động như doanh nghiệp thật, có đội ngũ tư vấn, kịch bản tâm lý và phần mềm theo dõi hành vi nạn nhân. Trong bối cảnh đó, hiểu biết công nghệ thôi là chưa đủ.

Dừng lại 30s trước những lời mời chào hay đe dọa cũng đủ giúp bạn thoát khỏi bẫy lừa đảo

(Ảnh minh hoạ)

Cảnh giác không có nghĩa là nghi ngờ mọi thứ, mà là biết dừng lại để kiểm chứng trước khi hành động. Phần lớn vụ lừa đảo không cần kỹ thuật cao, chúng chỉ lợi dụng sự hấp tấp của nạn nhân.

Khi ta vội vàng chuyển tiền vì sợ “lỡ cơ hội”, hay trả lời tin nhắn vì sợ mất “phần thưởng”, chỉ vài giây cảm xúc lấn át lý trí là đủ để mất tiền, đôi khi lên đến hàng tỷ đồng.

Giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả: chậm lại 30 giây. Hãy đọc kỹ tên miền, kiểm tra thông tin, liên hệ qua kênh chính thức hoặc gọi lại tổng đài. Trong kỷ nguyên số, sự cảnh giác không chỉ là kỹ năng mà là bản năng sinh tồn của công dân mạng.