'Thiên tài' Toán học Việt từng giành điểm tuyệt đối Olympic Toán học quốc tế, là ai?

Đạt điểm tuyệt đối tại IMO

Có mười người Việt Nam đạt điểm tuyệt đối tại kỳ thi Olympic Toán học quốc tế (IMO) sau hơn 50 năm tham gia. Trong đó đáng chú ý là Lê Tự Quốc Thắng đã giành huy chương vàng tại IMO 1982 tại Hungary với số điểm hoàn hảo 42/42.

Lê Tự Quốc Thắng sinh năm 1965 tại Huế trong một gia đình học thức. Cha anh là GS Lê Tự Hỷ, từng giảng dạy tại khoa Toán của Đại học Huế, mẹ anh là bà Đinh Thị Quý Hương - giáo viên Toán tại một trường cấp 3. Anh trai của Lê Tự Quốc Thắng - Lê Tự Quốc Hùng là giảng viên chuyên ngành Toán - Tin tại Đại học Wroclaw, Ba Lan. Được thừa hưởng nền tảng giáo dục vững chắc từ gia đình, Lê Tự Quốc Thắng đã sớm bộc lộ niềm đam mê và năng khiếu toán học từ khi còn nhỏ.

Ảnh Lê Tự Quốc Thắng nhận Huy chương vàng từ chủ tịch Viện hàn lâm Hungary.

Bắt đầu học chuyên Toán từ trường Trung học Cơ sở Thống Nhất, Huế, sau đó anh chuyển sang trường Quốc học Huế, rồi tiếp tục học tại lớp chuyên Toán của trường THPT Lê Hồng Phong, TP.HCM. Mặc dù vào năm 1981, Lê Tự Quốc Thắng đã lọt vào top 4 học sinh giỏi quốc gia môn Toán, nhưng Việt Nam năm đó không tham gia IMO. Tuy vậy, thành tích học tập xuất sắc đã mở ra cơ hội để anh tham gia đấu trường quốc tế.

Lê Tự Quốc Thắng đã tạo dấu ấn đáng nhớ khi giành huy chương vàng tại IMO 1982, trở thành học sinh thứ 2 tại Việt Nam đạt điểm tuyệt đối tại kỳ thi này (sau TS Lê Bá Khánh Trình). Thành tích này đã giúp anh được tuyển thẳng vào khoa Toán - Cơ, Đại học Tổng hợp quốc gia Moskva mang tên Lomonosov (Liên Xô cũ). Ngay từ năm học đầu tiên, Lê Tự Quốc Thắng đã vượt qua các bài học của các năm tiếp theo, nổi bật với khả năng giải toán nhanh chóng mà không cần sử dụng giấy.

Trong suốt 8 năm học tại Liên Xô, Lê Tự Quốc Thắng đã hai lần giành giải Nhất trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học. Năm 1991, anh bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ chuyên ngành topo dưới sự hướng dẫn của Viện sĩ Sergei Novikov nổi tiếng. Sau khi hoàn thành chương trình Tiến sĩ, anh tiếp tục tham gia nghiên cứu tại các tổ chức toán học hàng đầu thế giới. Từ năm 1992 đến 1994, anh làm việc tại Viện Toán học Steklov (Nga), Viện Toán học Max-Planck (Đức), Viện Vật lý lý thuyết Trieste (Ý) và Đại học Tokyo (Nhật Bản).

Từ năm 1994 đến 1996, Lê Tự Quốc Thắng là GS trợ lý tại Đại học Bang New York (SUNY) ở Buffalo. Đồng thời, anh cũng giữ vị trí GS thỉnh giảng tại nhiều trường đại học danh tiếng, bao gồm Đại học Osaka (Nhật Bản), Viện Mittag-Leffler (Thụy Điển), Viện nghiên cứu khoa học toán học tại Tokyo (Nhật Bản), Đại học Grenoble (Pháp), Đại học Paris VII (Pháp) và Đại học Genève (Thụy Sĩ).

Kể từ tháng 1/2004, Lê Tự Quốc Thắng trở thành GS chính thức tại Viện Công nghệ Georgia, Hoa Kỳ. Cùng với các GS J. Murakami và T. Ohtsuki người Nhật Bản, vào năm 1995, anh đã phát minh ra bất biến lượng tử mang tên Le - Murakami - Ohtsuki. Phát minh này đã mở ra một hướng đi mới cho lý thuyết bất biến và đa tạp ba chiều, một lĩnh vực quan trọng trong toán học topo.

Người tài hướng về đất nước

Gặt hái được nhiều thành công rực rỡ ở nước ngoài, GS Lê Tự Quốc Thắng vẫn luôn hướng về quê hương và có những đóng góp quan trọng cho nền toán học Việt Nam suốt nhiều năm qua. Mặc dù sống và làm việc tại nhiều quốc gia, GS Thắng thường xuyên kết nối giới toán học Việt Nam với cộng đồng quốc tế, tạo ra những cơ hội quý báu để các nhà toán học trong nước giao lưu, học hỏi và phát triển sự nghiệp.

Một trong những đóng góp đáng chú ý của GS Thắng là việc tuyển chọn và giới thiệu các sinh viên Việt Nam sang Mỹ để theo học nghiên cứu sinh ngành Toán. Nhờ sự dìu dắt của ông, nhiều học trò đã thành công trong sự nghiệp, trong đó có Tiến sĩ Huỳnh Quang Vũ, hiện là Phó trưởng khoa Toán - Tin học tại Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM. Mối quan hệ thầy trò này minh chứng cho sự thành công trong công tác kết nối giáo dục quốc tế của GS Thắng.

Vào mỗi dịp hè, GS Thắng lại dành thời gian về Việt Nam giảng dạy tại lớp cử nhân tài năng Toán của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM. Sự hiện diện của ông không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho thế hệ sinh viên Toán học tại Việt Nam.

Tại kỳ thi IMO lần thứ 48, tổ chức tại Hà Nội. GS Thắng cùng nhiều GS toán học Việt kiều đã tham gia vào công tác chấm thi, đóng góp vào thành công của kỳ thi IMO tại Việt Nam, giúp nâng cao uy tín và chất lượng của kỳ thi quốc tế này.

Ngoài công tác giảng dạy và kết nối với giới học thuật, GS Thắng còn đóng góp cho cộng đồng toán học Việt Nam thông qua các bài viết và tài liệu. Ông là tác giả của nhiều bài viết cho Epsilon, tạp chí online của cộng đồng yêu Toán tại Việt Nam. Ngoài ra, ông còn chia sẻ tài liệu về Toán Olympic, phỏng vấn huấn luyện viên và học sinh đội tuyển Mỹ, từ đó giúp đội tuyển Toán Việt Nam cải thiện phương pháp huấn luyện và tuyển chọn, mang lại nhiều kinh nghiệm quý báu cho công tác đào tạo.

Vào năm 2007, GS Thắng cùng nhiều nhà toán học Việt Nam đã tham gia Ban giám khảo kỳ thi Olympic Toán quốc tế lần thứ 48 tổ chức tại Việt Nam. Họ sử dụng nguồn kinh phí riêng để tham gia và đóng góp vào một trong những kỳ thi có chất lượng chuyên môn cao nhất trong lịch sử IMO, đồng thời tạo nên một cuộc hội ngộ quy mô của các cựu IMO Việt Nam.

Ngoài niềm đam mê với toán học, GS Thắng còn có sở thích nhiếp ảnh. Ông đã ghi lại nhiều khoảnh khắc quý báu trong thời kỳ 1983-1992 tại Khoa Toán - Cơ, lưu giữ những ký ức đặc biệt về một thời kỳ đáng nhớ. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những kỷ lục gia xoay Rubik tại Việt Nam trong thập niên 80.