Sông Tô Lịch trong xanh chỉ là tạm thời?

Hà Nội đã chính thức mở van xả nước sau xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Hồ Tây vào Hồ Sen và bổ cập nước cho Hồ Tây nhằm cấp nguồn nước, cải thiện dòng chảy và chất lượng môi trường cho sông Tô Lịch.

Dòng nước có màu xanh rêu từ Hồ Tây được dẫn theo hướng hệ thống ống ngầm dài hơn 1,5km về thượng nguồn sông Tô Lịch, đoạn đường Hoàng Quốc Việt. Đây được xem là một trong những hạng mục quan trọng nhằm cải thiện chất lượng môi trường nước, giảm ô nhiễm và phục hồi hệ sinh thái trên con sông dài khoảng 14,6 km ở Thủ đô.

Nước sông Tô Lịch trong xanh nhờ được bổ cập nước từ Hồ Tây.

Cùng với việc hoàn thành đường ống dẫn, hạ tầng hai bên bờ sông cũng được chỉnh trang. Vỉa hè, lan can được tu sửa, rác thải ven sông được dọn dẹp. Trên đoạn thượng nguồn, người dân thong dong thả cần câu cá - hình ảnh vốn hiếm thấy trong nhiều năm qua ở sông Tô Lịch.

Dọc tuyến sông, phần lớn nước thải sinh hoạt đã được thu gom vào hệ thống cống xây dựng hai bên bờ. Tuy nhiên, khi nước thải dâng cao vẫn sẽ có hiện tượng tràn vào sông. Người dân sống quanh khu vực này chia sẻ, nhờ lượng nước bổ cập từ Hồ Tây trong những ngày qua kết hợp với mưa lớn, con sông đã trở nên trong xanh hơn, giảm hẳn mùi hôi nồng nặc.

Ông Trần Văn Tiến, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội cho biết, thành phố đã hoàn thành đấu nối 62/63 cửa xả nước thải dọc hai bên bờ sông Tô Lịch về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá.

Song song với đó, Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đã nâng công suất lên 230.000m3/ngày đêm, đủ khả năng tiếp nhận và xử lý toàn bộ lượng nước thải dọc sông thu gom về. Đây được xem là yếu tố then chốt để duy trì sự hồi sinh của con sông, tránh tình trạng tái ô nhiễm.

Theo một đại diện Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội cho biết sông Tô Lịch được bổ cập nước từ hồ Tây bắt đầu từ ngày 31/8, cộng với nước mưa những ngày qua khiến dòng sông trên trong xanh, bớt hôi thối. Tuy nhiên nếu muốn đủ nước cho sông Tô Lịch thì phải có nước từ sông Hồng đổ vào, còn giờ chỉ là tạm thời.

Việc xả nước từ hồ Tây vào sông Tô Lịch những ngày qua là do mưa lớn làm mực nước hồ dâng trên 6m. Để hạ mực nước, mỗi ngày hồ Tây được xả khoảng 7-8cm sang sông Tô Lịch. Sau giai đoạn xả trực tiếp, nước từ hồ Sen - hạng mục thí điểm bãi lọc trồng cây ngập nước sử dụng nguồn đã qua xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây, sẽ được bổ sung vào hồ Tây, trước khi tiếp tục cấp cho sông Tô Lịch.

Ban quản lý hồ Tây cho biết nguồn nước bổ cập vào hồ hiện nay là nước sau xử lý đạt chuẩn từ Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây, với lưu lượng khoảng 13.000m³ mỗi ngày đêm, trong khi công suất thiết kế của nhà máy đạt 15.000 - 22.800m³/ngày.

Giải pháp hồi sinh bền vững sông Tô Lịch

GS. Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thuỷ lợi Việt Nam cho rằng, từ năm 2008, Hà Nội bị ngập lụt nặng, Bộ NNPTNT đã làm quy hoạch tiêu úng rất quy mô. Thời điểm đó chưa có ý tưởng xây dựng đập trên sông Hồng mà chỉ có đề xuất xây dựng trạm bơm Liên Mạc công suất 135m3/s gồm 70m3/s là tưới tiêu kết hợp.

Để khi có lũ sẽ tiêu ra sông Hồng, khi tưới sẽ bơm 70m3 vào cấp nước cho sông Nhuệ, trong đó có 20m3 cấp nước cho sông Tô Lịch qua trạm bơm Thụy Phương (ngày đó kênh này giáp sông Tô Lịch) nhưng từ khi được Chính phủ phê duyệt năm 2009 đến nay Hà Nội không làm.

Đến giờ, sau quá trình đô thị hóa, kênh Thụy Phương không còn. Như chúng ta đã biết khi nước chảy trên kênh, độ dốc thấp không có vấn đề gì nhưng làm đường ống thì cột nước sẽ rất cao. Bởi vì đường ống không thể làm lớn được nên vận tốc nước trên đường ống phải cao, cột nước sẽ rất lớn thành ra phương án này đến giờ không còn khả thi.

"Khi Sở Xây dựng Hà Nội báo cáo UBND TP Hà Nội về phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch, nhằm hồi sinh dòng sông này, tôi đã gióp ý kiến, đường ống bổ cập nước chỉ có 1,2m chỉ đạt được lưu lượng nước tối đa hơn 2m3/s lại chạy trên con sông có mặt cắt đáy tới 15m, có nghĩa là cột nước chỉ cao khoảng 10cm, vận tốc trên kênh tối đa là 0,7m3/s, mực nước tối đa chỉ khoảng 0,1m khó có thể giải quyết được vấn đề gì?

Theo Sở Xây dựng Hà Nội, trong phương án có xây dựng các đập trên sông, tôi có trả lời lại: Trong quy hoạch tiêu úng mà Chính phủ duyệt năm 2009 và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lúc đó tôi là Thứ trưởng đã chỉ đạo làm từ năm 2008, sông Tô Lịch cấp nước vào trạm bơm Yên Sở là chính, phía dưới có bổ sung sông Kim Ngưu và thêm 2 sông nữa.

Theo đó, tổng lưu lượng cấp nước cho trạm bơm Yên Sở là 135m3/s, giai đoạn 1 xây dựng xong đạt 45m3/s, giai đoạn 2 thêm 45m3/s hoàn thiện cách đây 2 năm và còn phải làm tiếp giai đoạn 3 đạt 145m3/s. Trong khi đó, chúng ta vẫn chưa có cách để sông Tô Lịch cấp đủ số lưu lượng nước như trên. Để giải quyết được vấn đề này, tôi cho rằng, chúng ta phải cải tạo, đào sâu thêm sông Tô Lịch và đổ bê tông cẩn thận, kiến cố", GS Đào Xuân Học chia sẻ.

Theo các chuyên gia môi trường, để giải quyết ô nhiễm các con sông tại Hà Nội, cần có cách tiếp cận tổng thể, trong đó việc kiểm soát nguồn xả thải là yếu tố then chốt. Dự án Yên Xá là bước tiến quan trọng, nhưng phải kết hợp đồng bộ với các hệ thống thu gom khác để mang lại hiệu quả lâu dài.

Dự án làm sạch sông Tô Lịch sẽ là một mô hình để áp dụng cho các dòng sông khác, tạo nền tảng cho một Hà Nội bền vững và thân thiện với môi trường.

Sông Tô Lịch dài khoảng 14 km, có hàng trăm cửa xả nước thải, mỗi ngày nhận khoảng 150.000 m3 nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý. Việc bị xả thải đã khiến Tô Lịch từ lâu đã trở thành "dòng sông chết", quanh năm bốc mùi hôi thối.