Sinh viên Việt đầu tiên theo học đại học tại Harvard từ thập niên 1960 là ai?

Ngày nay, cánh cửa vào Đại học Harvard vẫn vô cùng hẹp đối với sinh viên Việt Nam. Theo dữ liệu từ Collegefactual.com, năm 2020, trong số khoảng 17.000 sinh viên Việt Nam tại Mỹ, chỉ có 26 người theo học tại Harvard, chiếm một tỷ lệ khiêm tốn là 0,15%. Con số này cho thấy thách thức cực đại khi ngôi trường danh giá này luôn có tỷ lệ chấp nhận thuộc hàng thấp nhất thế giới, chỉ từ 3,2 - 4,5% mỗi năm.

Thế nhưng, ít ai biết rằng hơn sáu thập kỷ trước, đã có một người Việt Nam lặng lẽ bước qua cánh cổng ấy. Đó là Giáo sư Ngô Vĩnh Long.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long

Theo tờ New York Times, Giáo sư Ngô Vĩnh Long là sinh viên Việt Nam đầu tiên học ở Đại học Harvard. Ông sinh ngày 10/4/1944 tại Vĩnh Long, trong một gia đình có cha là người Bắc Ninh, mẹ là người Huế. Lớn lên trong một ngôi nhà tranh vách đất ở xóm nghèo Bàn Cờ, Sài Gòn, nhưng cả gia đình ông đều rất coi trọng việc học.

Trong một cuộc phỏng vấn với báo chí năm 2022, ông chia sẻ rằng mình có khả năng đặc biệt với tiếng Anh từ nhỏ. Mới 9 tuổi, ông đã tự học bằng cách thuộc lòng từng chữ, từng câu trong cuốn "Những kỳ vọng lớn lao" của Charles Dickens và những cuốn sách tiếng Anh hiếm hoi khác.

Năm 1964, sau khi đỗ tú tài xuất sắc, chàng thanh niên 20 tuổi Ngô Vĩnh Long được Harvard College cấp học bổng toàn phần, trở thành người Việt Nam đầu tiên nhận học bổng bậc cử nhân tại ngôi trường này. Trước khi sang Mỹ, ông đã là một trong những người thuộc lứa đầu tiên tham gia phong trào sinh viên yêu nước ở Sài Gòn. Khi chiến sự quê nhà đang căng thẳng, ông tiếp tục tinh thần đó bằng cách tích cực tham gia các phong trào chống chiến tranh tại Mỹ.

Tài năng của ông sớm được khẳng định khi ông là một trong số rất ít người có sách xuất bản ngay từ khi còn là sinh viên. Chỉ bốn năm sau khi tới Mỹ, cuốn sách "Before the Revolution: The Vietnamese Peasants under the French" (Trước Cách mạng: Người nông dân Việt Nam trong chế độ Pháp thuộc) của ông đã được Đại học MIT xuất bản năm 1968. Tác phẩm ngay lập tức gây tiếng vang lớn trong giới sử học quốc tế.

Theo Tuổi trẻ cuối tuần, ba giáo sư danh tiếng của Pháp về Việt Nam học là Daniel Hemery, George Boudarel và Pierre Brocheux đã nhận xét cuốn sách này là một nguồn tham khảo không thể thiếu được đối với tất cả những ai chú trọng đến lịch sử xã hội của Việt Nam. Sau này, sách được Đại học Columbia tái bản vào năm 1991.

Trong suốt hành trình học thuật của mình, Việt Nam luôn là mối quan tâm hàng đầu của Giáo sư Ngô Vĩnh Long. Ông từng quả quyết: "Luôn là hàng đầu. Vì đấy là con người, con người phải ở hàng đầu".

Năm 1978, ông nhận bằng Tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử Đông Á tại Đại học Harvard. Từ năm 1985, ông là giáo sư giảng dạy tại khoa Lịch sử, Đại học Maine. Sau này, ông thường xuyên về nước, tham gia giảng dạy tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Trường Đại học Kinh tế quốc dân và cùng các trí thức trong và ngoài nước sáng lập "Hội thảo hè" để cởi mở trao đổi về các vấn đề kiến thiết đất nước.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long cũng có những đóng góp trực tiếp cho cộng đồng nghiên cứu trong nước, như viết lời giới thiệu cho cuốn sách "5 đường mòn Hồ Chí Minh" của nhà nghiên cứu Đặng Phong. Tại nhiều diễn đàn quốc tế, ông liên tục trình bày các tham luận khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Nói về nghề giáo, ông từng tâm sự: “Người thầy không có tiền bạc, nhưng có cái lớn hơn là bỏ cả cuộc đời mình để đầu tư cho thế hệ tương lai của một dân tộc, một đất nước... Đó là niềm vinh quang và hạnh phúc của người thầy mà không phải nghề nào cũng có được”.

Ngày 12/10/2022, Giáo sư Ngô Vĩnh Long qua đời ở Mỹ vì bạo bệnh, hưởng thọ 78 tuổi. Ông ra đi trong một ngày thu, để lại một cuộc đời rực rỡ với di sản là hàng trăm công trình nghiên cứu giá trị và một tấm gương sáng về tinh thần tri thức, trách nhiệm và khát vọng cống hiến cho quê hương.