Singapore 'sống chung' với nước mà không lo ngập lụt, Việt Nam có thể học hỏi được gì?

Những trận mưa kéo dài thường khiến nhiều tuyến phố ở Hà Nội và TP.HCM ngập sâu, trở thành “sông” giữa lòng đô thị vấn đề không chỉ của Việt Nam mà là nỗi lo toàn cầu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.

Thay vì mở rộng cống hay xây thêm đê, Singapore đã chọn hướng đi khác: "biến nước thành bạn", biến hệ thống thoát nước thành không gian công cộng. Đây là triết lý của Dự án Active, Beautiful, Clean Waters (ABC Waters) do Cơ quan Quản lý Nước quốc gia Singapore (PUB) khởi xướng từ năm 2006.

Sau gần hai thập kỷ, ABC Waters đã thay đổi diện mạo đảo quốc, biến những kênh bê tông xám xịt thành công viên xanh mát, đồng thời giảm đáng kể nguy cơ ngập úng mang lại bài học quý cho các đô thị chịu áp lực ngập nước như Việt Nam.

Đập Marina ở Singapore. Ảnh: Zarch

Singapore từng có hệ thống thoát nước dày đặc, nhưng chủ yếu dưới dạng kênh bê tông thẳng, sâu, đơn điệu. Chức năng duy nhất của hệ thống này là thoát nước nhanh nhất có thể ra biển và hệ quả là kênh rạch trở thành “vùng đất chết”, người dân xa lánh, thậm chí biến thành nơi xả thải.

PUB nhận ra mô hình này không còn phù hợp. Nếu chỉ dựa vào bê tông, Singapore sẽ mãi chạy theo mưa cực đoan mà không bao giờ bắt kịp. Từ đó, ý tưởng ABC Waters ra đời: Thay đổi quan niệm về nước trong đô thị, biến gánh nặng thành tài nguyên.

Nguyên tắc chính của ABC Waters là “thiết kế dựa vào thiên nhiên” với các biện pháp:

Kênh thẳng được nắn thành dòng uốn lượn; Bờ bê tông thay bằng bờ đất, cỏ, cây bụi; Nước mưa được giữ lại, lọc qua vườn mưa (rain garden), mái xanh (green roof), hồ điều hòa (detention pond) trước khi chảy vào sông.

Một ví dụ điển hình là Công viên Bishan-Ang Mo Kio. Trước đây, nơi này có con kênh bê tông dài 2,7km. Sau cải tạo, kênh biến thành dòng sông tự nhiên giữa công viên rộng 62ha. Khi mưa lớn, dòng sông mở rộng để giữ nước, tránh ngập lụt; khi trời nắng, đây là nơi đi bộ, picnic, thể thao của hàng nghìn cư dân.

Chống ngập hiệu quả

ABC Waters chứng minh rằng hạ tầng đô thị có thể đa chức năng. Không chỉ dẫn nước mà còn:

Giảm ngập lụt: nhờ giữ lại và làm chậm dòng chảy, hạn chế tình trạng cống bị quá tải.

Làm sạch nước: nước mưa chảy qua đất, sỏi, cây cỏ được lọc tự nhiên, giảm chất ô nhiễm trước khi vào hồ chứa.

Tăng giá trị cảnh quan: công viên, lối đi bộ ven kênh, không gian mở trở thành điểm đến thu hút cộng đồng.

Nâng cao sức khỏe cộng đồng: môi trường trong lành, người dân có thêm nơi vui chơi, thể thao.

Gia tăng giá trị bất động sản: khu vực ven kênh cải tạo thường tăng giá, vì môi trường sống đáng mơ ước.

Thành công vang dội nhất có lẽ là Marina Barrage - đập ngăn nước biển kết hợp hồ chứa nước ngọt ngay giữa trung tâm thành phố. Không chỉ bảo vệ Singapore khỏi triều cường, Marina Barrage còn là điểm du lịch, nơi tổ chức sự kiện, picnic, chèo thuyền.

Bài học cho Việt Nam

Ngập úng đã trở thành vấn đề ở các đô thị lớn của Việt Nam. Mỗi khi mưa lớn, cảnh tượng đường ngập sâu, xe chết máy, người dân lội bì bõm lặp đi lặp lại. Giải pháp lâu nay chủ yếu là mở rộng cống, đào hầm, đắp đê. Nhưng thực tế cho thấy, càng bê tông hóa, càng dễ ngập bởi nước không còn chỗ thấm.

Từ ABC Waters, có thể rút ra những bài học quan trọng:

Quy hoạch thoát nước gắn với cảnh quan: Thay vì coi kênh rạch là “ống thoát nước”, cần biến chúng thành công viên ven nước. Điều này vừa chống ngập vừa mang lại giá trị sinh hoạt, du lịch.

Hạ tầng xanh giá rẻ nhưng hiệu quả lâu dài: Hồ điều hòa, vườn mưa, mái xanh, mặt đường thấm nước… tất cả đều giúp giữ nước tại chỗ. Chi phí ban đầu không cao bằng đại dự án thoát nước, nhưng hiệu quả bền vững và thân thiện với môi trường.

Gắn kết cộng đồng: Một không gian công cộng thành công phải có sự tham gia của người dân. Khi họ cảm thấy đó là “của mình”, họ sẽ giữ gìn vệ sinh, bảo vệ dòng kênh. Việt Nam có thể lồng ghép yếu tố văn hóa chợ nổi, lễ hội ven sông để tạo bản sắc riêng.

Thể chế và chính sách quyết liệt: Singapore thành công nhờ có tầm nhìn dài hạn và sự đồng bộ trong quy hoạch. Việt Nam cần có khung pháp lý về “đô thị bọt biển”, bắt buộc công trình mới phải có giải pháp giữ nước, khuyến khích hợp tác công tư để đầu tư.

Thí điểm và nhân rộng: Không thể áp dụng ngay toàn quốc, nhưng có thể chọn vài nơi làm điểm. Ví dụ, Đà Nẵng với sông Hàn, TPHCM với Thủ Thiêm, Hà Nội với hồ Tây nơi vừa cần chống ngập, vừa có tiềm năng cảnh quan.

Nếu coi nước là tài nguyên, là bạn đồng hành, thì chính nước sẽ giúp làm mát thành phố, tạo cảnh quan, nâng cao chất lượng sống. Singapore đã chứng minh điều đó với ABC Waters. Đối với Việt Nam, câu hỏi không phải là “chúng ta có làm được không?” mà là “bao giờ chúng ta bắt đầu?”. Bởi, càng chậm trễ chi phí khắc phục hậu quả ngập lụt càng cao.

Ngày nào đó, nếu người dân Hà Nội có thể dạo bộ ven sông Tô Lịch xanh mát thì đó không chỉ là một giấc mơ đô thị mà là một bước tiến văn minh, gắn kết và bền vững...