Rộ tin ăn cá rô phi gây nguy hại sức khỏe, thực hư thế nào?

Theo thông tin đang lan truyền trên mạng cho rằng, cá rô phi có thể nhiễm các kim loại độc hại như asen, sắt, chì, thủy ngân…, gây ảnh hưởng xấu đến gan, thận và sức khỏe người tiêu dùng. Thông tin này đã khiến nhiều người dân hoang mang, lo ngại.

Theo ông Phạm Anh Tuấn, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, Ủy viên Ban Thường vụ Hội Thủy sản Việt Nam, cá rô phi từ lâu đã được Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO) ví như "gà nước" và khuyến khích phát triển. Với sản lượng gần 300.000 tấn/năm và kim ngạch xuất khẩu đạt 41 triệu USD chỉ trong năm 2024, cá rô phi Việt Nam đang hội tụ đầy đủ tiềm lực để phát triển mạnh mẽ.

Thực hư thông tin ăn cá rô phi gây nguy hại sức khỏe (Ảnh minh họa).

Phần lớn cá rô phi ở Việt Nam được nuôi theo hai hình thức. Thứ nhất là nuôi thâm canh hay nhiều người còn gọi là nuôi công nghiệp, tức nuôi cá mật độ cao, cho ăn bằng thức ăn công nghiệp, môi trường nuôi có kiểm soát. Hình thức này phổ biến, năng suất cao, cá nuôi chất lượng tốt. Thứ hai là nuôi ghép trong ao nuôi tôm, đặc biệt là ở vùng nước lợ, tuy năng suất không cao nhưng cá lại thơm ngon hơn cá nuôi trong nước ngọt.

Tuy nhiên, những thông tin sai lệch đang lan tràn trên mạng xã hội đã tạo ra một cuộc khủng hoảng truyền thông nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến sinh kế của hàng vạn người nuôi trồng thủy sản và cản trở mục tiêu phát triển một ngành hàng quan trọng.

Trên thực tế, kim loại nặng và mầm bệnh đi vào cá theo 2 cửa chính: hấp thu qua mang và đường ăn uống (thức ăn, phù sa/bùn đáy). Khi ao tù, nhiều hữu cơ lắng, kim loại nặng (như chì, cadimi, thủy ngân...) bám vào hạt bùn. Rô phi và những loài ăn tạp, có thể "nhặt" một phần bùn đáy và sinh vật bám đáy nên rủi ro phơi nhiễm tăng. Mức tích lũy kim loại nặng trong các loài sống dưới nước, trong đó có cá rô phi, phụ thuộc chặt chẽ vào mức ô nhiễm nước và trầm tích của từng vùng nuôi hay thủy vực cụ thể, thay vì do bản chất loài.

Ở chiều ngược lại, dữ liệu an toàn thực phẩm của cơ quan quản lý cho thấy rô phi thương mại là nhóm cá có hàm lượng thủy ngân thấp, được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) xếp vào "Best Choices" (tốt) và khuyến nghị ăn 2-3 khẩu phần/tuần cho phụ nữ mang thai và trẻ em, nếu được khai thác, nuôi ở nguồn đạt chuẩn.

Điều này phản ánh đặc điểm dinh dưỡng bậc thấp và chuỗi thức ăn ngắn của rô phi, ít tích lũy methyl-thủy ngân như các loài cá có tuổi thọ dài.

Theo chuyên gia, Việt Nam đang hội tụ đủ điều kiện để đẩy mạnh nuôi và xuất khẩu cá rô phi. Về con giống, cả nguồn giống nội địa lẫn giống nhập khẩu đều đã đạt chất lượng tốt, đáp ứng yêu cầu sản xuất. Thức ăn cho cá cũng đã đảm bảo cả về số lượng lẫn công thức dinh dưỡng, giúp ổn định chi phí và nâng cao hiệu quả nuôi. Quan trọng hơn, hiện đã có doanh nghiệp thực sự tham gia vào chuỗi giá trị xuất khẩu. Chỉ tính riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cá rô phi đã đạt 41 triệu USD - một con số mang nhiều ý nghĩa. Đây là tiền đề quan trọng để mở rộng xuất khẩu trong tương lai, nhưng cần chiến lược rõ ràng và hành động quyết liệt hơn.

Trước những thách thức này, các chuyên gia và cơ quan quản lý đã đưa ra nhiều giải pháp thiết thực, cần được thực hiện một cách đồng bộ và quyết liệt. Cá rô phi tại Việt Nam chủ yếu được nuôi theo hình thức thâm canh và nuôi ghép trong ao tôm, với môi trường và thức ăn được kiểm soát chặt chẽ. Các doanh nghiệp và người nuôi cần công khai, minh bạch quy trình sản xuất từ con giống đến thành phẩm để người tiêu dùng an tâm. Việc cấp chứng nhận và truy xuất nguồn gốc rõ ràng sẽ củng cố niềm tin và tạo lợi thế cạnh tranh.

Cần xây dựng chuỗi liên kết bền vững: Vấn đề lớn nhất hiện nay là thiếu vùng nguyên liệu ổn định. Đây là lúc các doanh nghiệp cần chủ động liên kết với nông dân, xây dựng chuỗi cung ứng chặt chẽ từ trang trại đến bàn ăn. Một chuỗi giá trị bền vững sẽ không chỉ đảm bảo nguồn cung mà còn giúp kiểm soát chất lượng, nâng cao uy tín sản phẩm, và giảm thiểu rủi ro cho cả doanh nghiệp lẫn người nuôi.

Theo các chuyên gia, thông tin sai lệch có thể gây tổn hại nghiêm trọng, do đó vai trò của truyền thông đúng đắn là then chốt. Hội Thủy sản Việt Nam đã công bố sẽ có công văn phản ánh và yêu cầu đính chính những thông tin sai trái. Về lâu dài, cần có một chiến lược truyền thông chủ động, cung cấp thông tin khoa học, minh bạch về giá trị dinh dưỡng và quy trình nuôi cá rô phi, từ đó định hướng dư luận và bảo vệ ngành hàng.

Thay vì chỉ dựa vào ưu đãi thuế quan, ngành cá rô phi cần tập trung vào việc tạo ra giá trị khác biệt và duy trì giá thành cạnh tranh. Các doanh nghiệp có thể đầu tư vào công nghệ chế biến, tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như phi lê, chả cá, hoặc các sản phẩm tiện lợi để đáp ứng nhu cầu thị trường đa dạng, từ đó nâng cao giá trị và vị thế của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Giải pháp cho cuộc khủng hoảng này nằm ở sự kết hợp giữa hành động quyết liệt của ngành, sự hợp tác của doanh nghiệp, người nông dân và một chiến lược truyền thông thông minh, có trách nhiệm. Chỉ khi đó, ngành cá rô phi mới có thể phát triển bền vững và khẳng định vị thế "gà nước" của mình trên cả thị trường trong nước và quốc tế.