Ngành học từng 'hot', hơn 90% sinh viên ra trường có việc làm, nay lại rất ít người đăng ký, thí sinh điểm cao cũng không mặn mà lựa chọn

Từ thời kỳ hoàng kim đến sự suy thoái

Theo Asia News Network, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI đang làm đảo lộn thị trường lao động và thay đổi căn bản phương thức đào tạo đại học. Ngành ngôn ngữ, đặc biệt là ngôn ngữ Anh, cảm nhận rõ rệt nhất tác động này.

Tại Trung Quốc, giai đoạn 1999-2010 được xem là thời kỳ hoàng kim của ngành ngôn ngữ, nhất là sau khi nước này gia nhập WTO vào năm 2001. Theo cổng thông tin giáo dục EOL, số trường đào tạo ngành này tăng từ 200 lên hơn 600. Đến năm 2010, có khoảng 850.000 sinh viên theo học chuyên ngành ngôn ngữ Anh, với tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp luôn vượt mốc 90%. Thậm chí vào năm 2005, mức lương khởi điểm của sinh viên ngành này cao hơn mặt bằng chung tới 15%.

Tuy nhiên, bức tranh đã hoàn toàn thay đổi. Từ năm 2018, các công cụ dịch thuật tự động với độ chính xác lên đến 95% nhưng chi phí chỉ bằng 1% so với thuê người đã khiến AI chiếm khoảng 40% thị phần ngành dịch thuật. Điều này dẫn đến nhu cầu nhân sự cho các vị trí dịch thuật cơ bản sụt giảm nghiêm trọng.

Từng là ngành học giàu tiềm năng, sinh viên ngôn ngữ – đặc biệt là tiếng Anh nay chịu ảnh hưởng mạnh từ sự trỗi dậy của AI (Ảnh minh hoạ)

Số liệu từ công ty tư vấn giáo dục MyCOS cho thấy, năm 2023, tỷ lệ việc làm của sinh viên ngành ngôn ngữ chỉ còn 76,8%, thấp hơn 5,6 điểm phần trăm so với mức trung bình toàn quốc. Đáng chú ý, chỉ 52% sinh viên làm đúng chuyên ngành. Mức độ hài lòng với ngành học cũng giảm từ 78% (năm 2010) xuống còn 67% (năm 2023).

Chỉ giỏi ngôn ngữ thôi là chưa đủ

Câu chuyện của Zhao Xincheng, sinh viên tốt nghiệp ngành ngôn ngữ Anh từ Đại học Vũ Hán, là một ví dụ điển hình. Anh bị một trung tâm gia sư chấm dứt hợp đồng chỉ hai tháng trước khi tốt nghiệp với lý do ngắn gọn: “Vị trí bị loại”. Dù tham gia nhiều buổi phỏng vấn khác, Zhao vẫn không tìm được việc. Anh chia sẻ trong thất vọng: “Tôi tin mình đủ năng lực, nên khá sốc và thất vọng”.

Ông Wu Peng, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Giáo dục Quốc tế thuộc Đại học Giang Tô, cho biết ngôn ngữ Anh đang dần đánh mất vị thế chủ lực. Theo ông, từ năm 2022, số lượng và chất lượng đầu vào của ngành này đã giảm đáng kể. Ngày càng ít thí sinh điểm cao lựa chọn ngành ngôn ngữ, trong khi nhiều sinh viên đang theo học lại có xu hướng chuyển sang các ngành kỹ thuật.

Ông Wu Peng lý giải nguyên nhân đến từ ba yếu tố: sự thay đổi chính sách, tác động của công nghệ, và chương trình đào tạo chưa đáp ứng nhu cầu thị trường. Ông chỉ ra rằng mỗi năm Trung Quốc đào tạo hơn 100.000 cử nhân ngôn ngữ Anh, nhưng phần lớn chỉ tập trung vào kỹ năng ngôn ngữ thuần túy, trong khi thị trường lao động đòi hỏi năng lực liên ngành.

Trái lại, bà Dai Jiangwen, Trưởng Khoa ngôn ngữ Anh tại Đại học Giao thông Bắc Kinh, cho rằng không nên vội kết luận ngành này đang thoái trào. Theo bà, vấn đề nằm ở chỗ ngành học chưa được điều chỉnh để thích ứng với bối cảnh mới. Bà cho rằng ngành cần được tái cấu trúc để phù hợp với nhu cầu phát triển quốc gia và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhấn mạnh vai trò chiến lược của ngoại ngữ trong việc bảo vệ chủ quyền thông tin và bảo tồn đa dạng văn hóa.

AI không thay thế, mà tái định hình cuộc chơi

(Ảnh minh hoạ)

Cả hai học giả đều đồng thuận rằng vấn đề cốt lõi nằm ở cơ cấu đào tạo. Bà Dai chỉ ra hàng loạt bất cập như chương trình giảng dạy lỗi thời, đội ngũ giảng viên chưa theo kịp nhu cầu ngành nghề, cách phân loại chuyên ngành cứng nhắc và mô hình đào tạo lạc hậu. Trong khi đó, ông Wu cảnh báo sinh viên ngành ngôn ngữ phải cạnh tranh khốc liệt với sinh viên ngành khác, những người vừa có chuyên môn sâu, vừa sở hữu trình độ ngoại ngữ không hề kém cạnh.

Để thích ứng, các chuyên gia đưa ra lời khuyên cụ thể. Bà Dai khuyến nghị sinh viên tích hợp các chương trình trí tuệ ngôn ngữ vào quá trình học. Ông Wu thì cho rằng sinh viên cần chủ động trang bị kỹ năng bổ trợ như luật quốc tế, khoa học dữ liệu và sử dụng thành thạo công nghệ để mở ra cơ hội ở các lĩnh vực ngách như dịch thuật chuyên ngành hay thương mại điện tử xuyên biên giới.

Cả hai đều khẳng định AI sẽ tái định hình chứ không thay thế hoàn toàn ngành ngôn ngữ. Bà Dai nhấn mạnh máy móc không thể bắt chước sự tinh tế trong giao tiếp và khả năng thích nghi văn hóa của con người. Ông Wu cũng dự báo AI sẽ tự động hóa các tác vụ đơn giản nhưng đồng thời tạo ra những nghề nghiệp mới, nơi sự hợp tác giữa con người và máy móc là chìa khóa.

Ông kết luận: “AI sẽ buộc khoa học nhân văn phải thay đổi để thích nghi, chứ không biến mất và từ đó tạo ra những con người hiểu AI nhưng cũng hiểu con người hơn cả AI".