Loại tài sản nổi tiếng từng đắt gấp trăm lần vàng, này bất ngờ 'rớt' giá, kéo theo cả một nền kinh tế khủng hoảng

Trong nhiều thập kỷ, kim cương tự nhiên giữ một vị trí độc tôn nhờ sự khan hiếm và chiến dịch marketing huyền thoại của De Beers với khẩu hiệu "Kim cương là vĩnh cửu" (A Diamond is Forever). So cùng trọng lượng, một viên kim cương chất lượng cao từng đắt gấp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần vàng.

Tuy nhiên, bức tranh đã hoàn toàn đảo chiều. Trong khi vàng khẳng định vị thế tài sản trú ẩn an toàn với mức tăng giá 93% trong 5 năm và lên tới 1.075% từ năm 2000, thì kim cương lại mất giá đến 26% kể từ đỉnh năm 2022. Sự sụt giảm này đã khiến giá bán lẻ kim cương xuống mức thấp nhất trong 10 năm qua, theo tờ The Guardian.

Nguyên nhân chính đến từ sự trỗi dậy của kim cương nuôi cấy trong phòng thí nghiệm. Với chất lượng và vẻ đẹp tương đương kim cương tự nhiên nhưng giá thành rẻ hơn từ 50-70%, kim cương nhân tạo đang chiếm lĩnh thị trường. Năm ngoái, lần đầu tiên, hơn một nửa số kim cương nhẫn đính hôn được bán tại Mỹ là sản phẩm từ phòng thí nghiệm. Sự thay đổi thị hiếu này đã giáng một đòn mạnh vào các ông lớn như De Beers, tập đoàn đã ghi nhận khoản lỗ 189 triệu đô la trong nửa đầu năm nay.

Biểu tượng tài sản trú ẩn an toàn của kim cương đang dần biến mất. Kim cương không còn là mãi mãi, mà chỉ là một mặt hàng xa xỉ dễ bị tổn thương trước những biến động thị trường.

Sự sụp đổ của thị trường kim cương đang để lại hậu quả nặng nề nhất cho Botswana, quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc gần như hoàn toàn vào loại đá quý này.

Trong nhiều thập kỷ, Botswana là một hình mẫu hiếm có ở châu Phi. Nhờ sự hợp tác với De Beers, kim cương đã biến quốc gia sa mạc khô cằn này thành một nước có thu nhập trung bình cao, đóng góp tới 25% GDP và chiếm hơn 75% doanh thu xuất khẩu. Nguồn thu khổng lồ này đã tài trợ cho hệ thống giáo dục, y tế miễn phí và giúp tỷ lệ nghèo đói giảm từ 59% xuống còn 16% trong 30 năm. Câu chuyện của Segomotso Sekumane, một cựu nhân viên của liên doanh Debswana, là minh chứng sống động. Ông sở hữu nhà riêng, xe hơi và giúp đỡ gia đình, tất cả nhờ vào công việc trong ngành kim cương.

Thế nhưng, câu chuyện cổ tích đã kết thúc. Tăng trưởng GDP của Botswana được dự báo giảm 3% vào năm 2024 và tiếp tục giảm 0,8% vào năm 2025, đẩy đất nước vào suy thoái kỹ thuật. Nếu điều này xảy ra, Botswana sẽ trở thành quốc gia có tốc độ tăng trưởng kém nhất châu lục, chỉ sau Sudan đang bị chiến tranh tàn phá. Doanh thu từ kim cương của chính phủ đã giảm 50.7%, dự trữ ngoại hối bốc hơi gần một tỷ USD chỉ trong một năm, và tỷ lệ thất nghiệp ở mức đáng báo động 27.6%.

"Câu hỏi đặt ra cho Botswana lúc này là, cuộc sống sẽ ra sao sau khi cơn sốt kim cương biến mất?" Keith Jefferis, cựu cố vấn chính sách tại Bộ Tài chính và Phó Thống đốc Ngân hàng Trung ương Botswana, cho biết.

Cuộc khủng hoảng đã châm ngòi cho bất mãn chính trị và đặt tân Tổng thống Duma Boko vào một tình thế khó khăn. Các bệnh viện công thiếu thuốc men, chính phủ đóng băng tuyển dụng và trì hoãn các dự án lớn.

Tổng thống Duma Boko đã công khai chỉ trích De Beers không làm tròn trách nhiệm và thúc đẩy chính sách không xuất thô, yêu cầu kim cương phải được chế tác trong nước để giữ lại giá trị. Tuy nhiên, chính phủ cũng nhận ra rằng đa dạng hóa kinh tế là con đường sống duy nhất.

Cùng là tài sản trú ẩn nhưng trong khi vàng tăng giá 93% trong 5 năm thì kim cương lại mất giá đến 26% từ đỉnh năm 2022

Nhiều dự án đang được triển khai, từ đầu tư vào các trang trại cam quýt quy mô lớn, tái khởi động các mỏ đồng để phục vụ nhu cầu chuyển đổi năng lượng xanh, đến thúc đẩy du lịch safari cao cấp.

Dù vậy, con đường này không hề dễ dàng. Những thất bại trong quá khứ và nguy cơ nợ công tăng cao nếu đầu tư dàn trải vẫn là những rủi ro hiện hữu. Các chuyên gia khuyến nghị Botswana cần tận dụng vốn vay quốc tế thay vì tiếp tục "đặt tất cả trứng vào giỏ kim cương".

Sự sụt giảm giá kim cương không chỉ là câu chuyện cung – cầu. Nó là lời cảnh tỉnh cho những nền kinh tế phụ thuộc vào một tài nguyên duy nhất, đồng thời là dấu hiệu của một thời kỳ mới, nơi công nghệ phá vỡ thế độc quyền và thị hiếu người tiêu dùng thay đổi nhanh hơn bao giờ hết. Khi vàng vẫn lấp lánh như một tài sản trú ẩn an toàn, kim cương lại đang trở thành bài kiểm tra khắc nghiệt cho sự tồn vong của cả một quốc gia.