Loại rau người Việt dùng nuôi lợn, gà hóa ra có thể 'giải cứu thế giới': Liên minh châu Âu (EU) có động thái đặc biệt

Bèo tấm, hay còn gọi là water lentils, một loại thực vật thủy sinh nhỏ bé, tưởng chừng chỉ có giá trị thấp tại Việt Nam, đang thu hút sự chú ý của thế giới, đặc biệt là sau khi Liên minh châu Âu (EU) có động thái quan trọng.

Vào tháng 2/2025, Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA) chính thức cho phép đưa bèo tấm vào danh mục rau tươi và rau chế biến tại EU. Quyết định này mở ra cơ hội lớn cho việc thương mại hóa và ứng dụng rộng rãi bèo tấm, đồng thời khẳng định tiềm năng to lớn của loài cây này trong việc giải quyết các vấn đề cấp bách về lương thực và môi trường.

Từ lâu, bèo tấm đã được sử dụng rộng rãi làm thức ăn cho gia cầm và cá tại nhiều vùng nông thôn Việt Nam. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, đằng sau vẻ ngoài giản dị, bèo tấm ẩn chứa một nguồn dinh dưỡng dồi dào, xứng đáng với danh xưng "siêu thực phẩm". Nghiên cứu của Đại học Wageningen (Hà Lan) cho thấy, bèo tấm chứa hàm lượng protein ấn tượng, lên tới 43–45% khối lượng khô. Bên cạnh đó, nó còn cung cấp một lượng lớn vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa cần thiết cho cơ thể. Theo Wikipedia, trong điều kiện nuôi trồng tối ưu, đặc biệt là với lượng nitơ cao, hàm lượng protein trong bèo tấm thậm chí có thể đạt tới 45% khối lượng khô.

Bèo tấm

Điều đáng chú ý là, bèo tấm có tốc độ sinh trưởng cực kỳ nhanh chóng. Các thử nghiệm tại Wageningen chứng minh rằng, bèo tấm có thể tăng gấp đôi khối lượng chỉ sau 48 giờ. So với đậu nành, một loại cây trồng quan trọng cung cấp protein, bèo tấm có năng suất cao hơn tới 6 lần trên cùng diện tích trồng trong hệ thống thủy canh dạng tầng. Hơn nữa, bèo tấm không cần đất, có thể sinh trưởng trong môi trường nước khép kín, ít tốn nước, không cần thuốc trừ sâu và có khả năng hấp thụ CO₂ hiệu quả, góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Những nghiên cứu khoa học sâu rộng cũng đã làm sáng tỏ những đặc tính ưu việt của bèo tấm. Tại Cold Spring Harbor (Hoa Kỳ), nhóm của GS Rob Martienssen và Evan Ernst đã giải mã bộ gen của 5 loài bèo tấm, phát hiện các gen liên quan đến khả năng hấp thụ carbon, mở khí khổng và tốc độ sinh trưởng vượt trội. Những khám phá này là cơ sở khoa học quan trọng giúp tối ưu hóa sản xuất và ứng dụng bèo tấm trong nông nghiệp, môi trường và công nghiệp thực phẩm.

Ứng dụng của bèo tấm không chỉ giới hạn trong lĩnh vực chăn nuôi. Tại Việt Nam, nó vẫn được sử dụng rộng rãi làm thức ăn cho cá, lợn, gà, ngan, vịt... Tuy nhiên, các nhà khoa học trên thế giới đang nỗ lực nghiên cứu để mở rộng ứng dụng của bèo tấm sang nhiều lĩnh vực khác. Tại Hà Lan và Mỹ, các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm thay thế đậu nành bằng bèo khô trong thức ăn công nghiệp. Tại Israel, Singapore và Mỹ, bèo tấm (giống Mankai) đã được chế biến thành nhiều sản phẩm hấp dẫn như bột protein, sữa hạt, mì chay, pesto, ravioli... Đây là những sản phẩm bổ sung dinh dưỡng thiết thực cho con người.

Trong lĩnh vực dược liệu và thực phẩm chức năng, Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ đã chiết xuất các hợp chất flavonoid, alkaloid từ bèo tấm để sản xuất các sản phẩm tăng miễn dịch, chống viêm. Đặc biệt, bèo tấm còn là nguồn cung cấp vitamin B12 – một loại vitamin hiếm gặp trong thực vật, mở ra tiềm năng lớn trong việc phát triển các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng cho người ăn chay.

Ngoài ra, bèo tấm còn được biết đến với khả năng xử lý môi trường - lọc nước. Tại Úc, Indonesia và Ấn Độ, bèo tấm được sử dụng để lọc nitơ, phospho và kim loại nặng từ nước thải, giúp tái sử dụng nguồn nước trong nông nghiệp và chăn nuôi, góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá.

Với những tiềm năng vượt trội, bèo tấm đang trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu tiềm năng mang lại nguồn thu ngoại tệ cho Việt Nam. Dữ liệu từ nền tảng Volza (tính đến ngày 17/3/2025) cho thấy, đã có 8.263 chuyến hàng bèo tấm được giao dịch quốc tế, với 74 quốc gia nhập khẩu và 25 quốc gia xuất khẩu.

Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng của bèo tấm, Việt Nam cần đối mặt với một số thách thức. Việc đóng gói và bảo quản thức ăn và thực phẩm chế biến từ bèo tấm cần được cải thiện để duy trì chất lượng. Bên cạnh đó, cần thay đổi nhận thức của người tiêu dùng, giúp họ quen với ý tưởng sử dụng bèo tấm như một loại thực phẩm.

Mặc dù còn nhiều khó khăn, với việc EU đã “bật đèn xanh”, bên cạnh những nghiên cứu chuyên sâu và sự đầu tư mạnh mẽ của các viện nghiên cứu trên thế giới, bèo tấm đang được kỳ vọng trở thành biểu tượng của xu hướng thực phẩm xanh, bền vững và đóng vai trò thiết yếu trong giải pháp đối phó với khủng hoảng lương thực và biến đổi khí hậu toàn cầu. Cơ hội đang rộng mở để Việt Nam tận dụng lợi thế sẵn có, phát triển ngành công nghiệp bèo tấm và góp phần vào nỗ lực chung của thế giới.