Loài cá tên lạ xưa bị xem là 'tai họa' chẳng ai ăn, nay thành đặc sản miền Tây hiếm thấy với giá lên tới đến 150.000 đồng mỗi kg, may lắm mới bắt được

Trên dòng sông Hậu trù phú của miền Tây Nam Bộ, bên cạnh những loài cá quen thuộc như cá linh, cá basa hay cá tra, vẫn tồn tại một loài cá da trơn hiếm hoi mà không phải ai cũng có dịp được nhìn thấy - cá sát hến. Cái tên nghe lạ tai này được người dân miền sông nước đặt ra dựa trên thói quen sinh sống và đặc điểm ngoại hình độc đáo của loài cá.

Theo ngư dân địa phương, cá sát hến có hình dáng khá giống cá sát sông, nhưng phần thân thon gọn hơn, ít mỡ và mỏ cá nhọn hơn hẳn. Cái tên “sát hến” xuất phát từ tập tính đặc biệt của chúng: thường mò mẫm tìm hến ở các bãi bồi ven sông để ăn. Loài cá này rất hiếm, chỉ thỉnh thoảng ngư dân mới cào dính được vài con trong những chuyến chài lưới. Mỗi con cá sát hến to chừng hai ngón tay người lớn, nhưng thịt lại chắc, ngọt và thơm – một hương vị khiến nhiều thực khách miền Tây mê mẩn. Hiện nay, giá cá sát hến trên thị trường dao động từ 120.000 đến 150.000 đồng mỗi ký, thậm chí có lúc lên đến 200.000 đồng nếu gặp loại lớn, hiếm.

Cá sát hến là một trong ba “nhánh họ hàng” của loài cá sát sông, gồm cá sát bạc, cá sát sọc và cá sát hến. Tuy thuộc nhóm cá da trơn, thân hình nhỏ bé chỉ cỡ ba ngón tay, song cá sát lại được xếp vào hàng đặc sản tại các quán ăn và nhà hàng miền Tây. Loài cá này có thể chế biến thành nhiều món ăn dân dã nhưng đậm đà hương vị miền sông nước: kho tộ, kho tiêu, nấu canh chua, lẩu mắm, hay đặc biệt là món cá sát kho tiêu trong niêu đất - món ăn gợi nhớ bữa cơm quê ấm cúng bên khói lam chiều.

Giá cá sát hến trên thị trường dao động từ 120.000 đến 150.000 đồng mỗi ký, thậm chí có lúc lên đến 200.000 đồng nếu gặp loại lớn, hiếm.

Những ngư dân dọc sông Hậu cho biết, cá sát thường sống ở tầng đáy, quanh quẩn phía sau các bè nuôi cá để tìm thức ăn rơi vãi. Khi con nước lớn, ròng, người ta thường chờ đúng thời điểm ấy để dùng vợt xúc cá. Chỉ cần khéo tay và đúng mẻ, nhiều người có thể “trúng mánh”, vớt được đầy khoang xuồng cá sát tươi rói. Anh Hai Đen - một ngư dân gắn bó với nghề chài lưới hơn 20 năm kể rằng: “Loài này sống sâu dưới đáy nước, nhát lắm. Phải nhẹ tay đưa cán vợt xuống sát bùn rồi kéo nhanh lên, mới có hy vọng bắt được. Mỗi lần thấy cá sát nhảy xoi xói trong mành lưới là vui lắm, như bắt được vàng".

Ít ai biết rằng, ngày trước cá sát từng bị người dân xem là “tai họa”. Vào mùa lũ, chúng sinh sôi dày đặc đến mức lưới chài nào dính phải cũng khiến ngư dân phải khóc ròng, bởi cá có ngạnh sắc bén, rất khó gỡ. Khi ấy, loài cá nhỏ này hầu như không có giá trị kinh tế, nhiều người chỉ đem về ủ nước mắm để dành ăn. Những năm tháng khẩn hoang mở đất, cá sát sông từng là nguồn đạm quý của người nghèo miền Tây. Nhưng theo thời gian, do khai thác quá mức và tình trạng đánh bắt bằng xung điện, cùng với biến đổi môi trường sống, số lượng cá sát ngoài tự nhiên ngày càng cạn kiệt.

Hiện nay, cá sát không còn nhiều như trước. Chúng chỉ còn sinh sống ở một số khu vực sông sâu, nơi có bãi bồi hoặc quanh các bè nuôi cá lớn. Nhờ nguồn thức ăn dư thừa từ bè nuôi, cá sát phát triển nhanh, béo khỏe. Ngư dân tận dụng điều này để đánh bắt, vừa phục vụ nhu cầu ẩm thực, vừa duy trì nguồn thu nhập ổn định. Cá được phân loại theo kích thước: loại nhỏ khoảng 20 con/kg có giá 150.000-180.000 đồng/kg; loại vừa cỡ hai ngón tay giá khoảng 100.000 đồng/kg; còn loại to hiếm, chỉ khoảng 8 con/kg, có thể đạt tới 200.000 đồng/kg. Những mẻ cá to thường được các bạn hàng giữ sống bằng ô-xy để chuyển thẳng cho nhà hàng, đảm bảo độ tươi ngon.

Từ món ăn “nghèo khó” một thời, cá sát hến nay đã trở thành đặc sản được săn đón. Ở nhiều quán ăn miền Tây, món cá sát kho tiêu trong niêu đất được xem là “đặc trưng của vị quê”. Thịt cá săn chắc, béo nhẹ, quyện cùng vị cay nồng của tiêu, mặn mà của nước mắm và chút ngọt hậu của đường thốt nốt tạo nên hương vị khó quên. Ngoài ra, cá sát nấu canh chua hay lẩu mắm cũng được thực khách yêu thích nhờ độ ngọt thanh tự nhiên và mùi thơm hấp dẫn.

Có thể nói, hành trình của loài cá nhỏ bé này phản chiếu một phần đời sống của cư dân miền sông nước: từ gian khó đến đủ đầy, từ món ăn dân dã đến đặc sản trân quý. Cá sát hến không chỉ góp phần làm phong phú thêm bức tranh ẩm thực miền Tây mà còn nhắc nhớ về một thời khẩn hoang, khi con người gắn bó và sống chan hòa với thiên nhiên. Giữa nhịp sống hiện đại, hương vị cá sát kho tiêu thơm lừng vẫn khiến bao người con xa xứ nhớ về miền quê sông nước, nơi dòng Hậu vẫn ngày ngày chở nặng phù sa – và cả những ký ức êm đềm của một vùng đất trù phú, nghĩa tình.