Ký ức về Tết quê thời bao cấp

10:04 12/02/2013

Mấy chục năm qua đi, ông vẫn nhớ cảm giác đứng tần ngần thèm thuồng nhìn những con tò he xanh đỏ ở chợ huyện ngày Tết.

Tết năm nay, chúng tôi có dịp cùng nhà văn Sương Nguyệt Minh ôn lại quá khứ mấy chục năm trước.

Đại tá, nhà văn Sương Nguyệt Minh vốn sinh ra ở vùng nông thôn tỉnh Ninh Bình. Những năm tuổi thơ ông gắn liền cuộc sống thôn quê đặc trưng một thời nghèo khổ, thiếu thốn, trong chế độ bao cấp, tem phiếu áp dụng khắp cả nước.

Đến tuổi trưởng thành, ông đã đi khắp các chiến trường trong màu áo lính, sống qua những tháng ngày đạn bom lửa khói. Đề tài của ông chuyên về chiến tranh và người lính với đầy gian khổ đau thương, khốc liệt. Nhưng ngày Tết quê hương luôn hiện lên trong ký ức nhà văn với nét bình dị nhưng vui tươi, ấm áp.

Tết muốn ăn thịt lợn phải xin phép

Gần năm chục năm đi qua, nhà văn Sương Nguyệt Minh vẫn nhớ như in cảm giác đứng tần ngần thèm thuồng nhìn những con tò he xanh đỏ mỗi lần theo mẹ đi xuống chợ huyện ngày Tết. Tò he là thứ đồ chơi dân gian vẫn được trẻ con ngày đó yêu thích. Thường chỉ ngày lễ Tết người ta mới bán nhưng không phải ai cũng có thể dễ dàng được mẹ mua cho.


Nhà văn Sương Nguyệt Minh

Nhà văn Sương Nguyệt Minh vẫn nhớ cảm giác mùa xuân đến, xóm làng đông vui hơn hẳn bởi những người đi xa mới về. Làng trên xóm dưới rộn ràng, ồn ào đón Tết. Cảnh người trong làng đua nhau xuống ao đánh cá, bắt vịt, tiếng lợn bị chọc tiết kêu eng éc.

Tiếng người lội nước bì bõm, ào ào đuổi theo cá úp nơm, bủa lưới. Tiếng người trên bờ hô hoán “bên này, bên kia” nghe náo động.

Thời bao cấp, nông dân sống theo chế độ phân phối, ăn chia theo công điểm. Nuôi lợn không được tự ý giết thịt mà phải bán cho nhà nước, mỗi năm phải đủ một khối lượng theo chỉ tiêu quy định.

Nhà nào nuôi được nhiều lợn hơn chỉ tiêu, muốn làm thịt ăn Tết thì phải xin phép chính quyền, ai không xin phép sẽ bị phạt. Đặc biệt, hồi đó cấm nhà nào dám giết thịt trâu bò, đó là phá hoại sức kéo.

Bởi vậy, ngày Tết, các gia đình nông thôn thường "đụng lợn" thay vì xếp hàng mua thịt như ở thành phố. Nhiều nhà chung nhau mua một con lợn, cùng làm thịt rồi chia nhiều phần trên lá chuối bốc thăm. Ai trùng phần nào thì mang về.

Ngày Tết, cảnh tượng làng quê rạo rực khác hẳn. Sân đình được dựng chiếc đu với nhiều trò chơi dân gian vui nhộn. Nhà nhà lấy tranh đông hồ, câu đối ra treo. Hình ảnh cây nêu trước nhà ngày Tết là nét đặc trưng của làng quê Bắc Bộ ngày đó. Người Việt Nam dựng cây nêu để xua đuổi tà ma, đón điều may mắn.

Sáng mồng 1 Tết, không gian làng quê thường im ắng khác thường. Hầu như nhà ai cũng đóng cửa. Người nhà quê hay kiêng, chọn người xông đất. Người ta sợ nhất những người có dớp đen đủi, dở hơi vào nhà xông đất. Người ốm đau, bệnh tật cũng đều đáng sợ trong ngày Tết.

Ngày đầu năm, gia đình chỉ muốn người khỏe mạnh đến nhà. Ấy nhưng, người khỏe mạnh mà nghèo đói cũng không được. Không giàu có cũng phải đàng hoàng sáng sủa, đủ ăn, đủ mặc.

Bố đẻ của nhà văn vốn khó tính, Tết nào có người không như ý xông đất, ông làu bàu, cau có suốt ngày, thậm chí mất vui luôn cả mấy ngày Tết. Nhà văn nhớ, bố ông thường mời ông anh rể đến xông đất ngay sau giờ giao thừa. Sau khi nói những lời chúc năm mới, uống chén rượu đầu xuân, bố ông mới yên tâm đi ngủ.

Tết đoàn viên là quá khó

Có một thứ cảm giác ngày Tết của nông thôn Việt Nam trong thời bao cấp, thời chiến tranh mà chỉ những người như nhà văn từng sống ở đó mới hiểu được. Đó là cảm giác đoàn viên.

Những năm chiến tranh, nhiều người ra trận rồi mãi không về, số khác đến ngày xuân sang vẫn bặt vô âm tín. Cũng có người đi làm ăn xa, chẳng mấy khi gặp lại người thân. Bởi vậy mà cuối năm, người ở xa chỉ muốn về đoàn tụ ấm áp bên gia đình, người ở nhà trông mong con cái, anh em, bè bạn.


Đi tàu về quê ăn Tết thời xưa - (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

Những ngày cuối năm, người trong làng ngồi đếm số người về. Ở quán nước đầu làng, góc ruộng, bờ ao, người ta bàn tán hỏi chuyện như điểm danh: "Con ông nọ, bà kia đã về hay chưa? Vì sao con bà Liễu chưa về? Con ông Mai vừa về đấy, trông gầy lắm". Ai chưa về được, người làng mong lắm.

"Đâu phải như bây giờ. Đứa nào trong làng đi hay về cũng mặc, xóm làng đâu có nhớ" - nhà văn nói.

Chính ông cũng có nhiều cái Tết nằm lại trong chiến trường không về được. Ba ngày Tết, ta và địch thường có hiệp định ngừng chiến. Lính tráng được nghỉ ngơi. Tin đình chiến được thông báo trên sóng phát thanh. Người ở nhà nghe tin cũng thấy an tâm phần nào, mẹ đỡ lo lắng cho con phải chiến đấu gian khổ trong những ngày nơi làng quê đang đón xuân yên ấm.

Năm 1978, cái Tết thứ ba người lính Nguyễn Ngọc Sơn (tên thật của nhà văn) nằm lại ở chiến trường Campuchia. Nghe tin quê nhà mất mùa không có gạo ăn, lòng ông như quặn thắt.

Chuyện đi lại bằng tàu xe đối với người sống thời kỳ đó quả là điều cực hình. Nhiều người đi làm ăn xa, dù nghỉ nhưng không về được vì tàu xe ít ỏi, không mua được vé.

Mùa xuân năm 1980, sau 5 năm xa nhà biền biệt, lần đầu tiên nhà văn trở về quê ăn Tết. Xe đơn vị chở đám lính tráng từ Tây Nguyên về Sài Gòn. Dù bộ đội chiến trường thuộc đối tượng ưu tiên nhưng ra đến ga Bình Triệu thì nhận thông báo hết vé.

Nhà văn cùng mấy đồng đội người Bắc quyết định nhảy tàu, lên mua vé bổ sung. Nhưng muốn lên kiểu đó phải trèo tường, nấp chạy như đặc công. Người nhảy vào trước đón ba lô giúp người vào sau. Mải trèo tường, nhà văn bị kẻ trộm vác mất chiếc ba lô đựng toàn bộ tư trang, quà Tết gia đình. Nhà văn tiếc nhất là quyển nhật ký 5 năm chiến trường. Bạn bè thương quá, cuối cùng người góp cái áo, cái quần, người góp gói bánh giúp nhà văn về quê ăn Tết.

Tàu hồi đó đi từ Nam ra Bắc thường mất ít nhất 3 ngày 3 đêm. Ngày Tết, trên tàu đông vô kể, không còn thừa một chỗ dù chỉ để đứng. Nhiều người lên cả nóc tàu ngồi suốt mấy ngày mới về đến nhà.

Không những giao thông mà liên lạc thông tin ngày đó cũng quả là điều đáng sợ. Năm 1985, lúc này nhà văn Sương Nguyệt Minh đã ra Bắc công tác, về quê ăn Tết. Bố ông tuổi đã cao nhưng vẫn đi làm ăn xa mãi tận Tuyên Quang. Hồi đó, muốn liên lạc với bố, ông phải lên bưu điện huyện đánh điện tín. Từ huyện, điện tín được truyền lên Bưu điện trung tâm của tỉnh rồi từ tỉnh này truyền sang tỉnh khác. Đến tỉnh Tuyên Quang, thư tín lại được truyền về Chiêm Hóa, nơi bố ông làm ăn. Mỗi bức điện tín truyền đi thường cũng mất 3-4 ngày.

Năm đó, trước Tết bố ông nhắn rằng 28 tháng Chạp sẽ có mặt ở nhà. Ông chú về trước cũng nói rằng vừa gặp ông đang chuẩn bị về. Vậy nhưng đợi mãi đến tận 30, gia đình ông vãn chưa thấy bóng dáng người cha đâu. Tối 30, anh em rủ nhau ra cầu Lồng đầu xóm ngồi đợi để rồi quay về đón giao thừa trong nỗi thất vọng, lo lắng không yên.

Sáng mồng 2 Tết, nhà văn lên đường đi Chiêm Hóa. Đến nơi, thấy bố vẫn ở đó. Hỏi chuyện mới biết, ông lên trung tâm tỉnh Tuyên Quang đón xe khách về quê nhưng đợi suốt cả ngày không có xe đành quay trở lại nơi làm việc đón Tết. Ông đã đánh điện tín báo không về từ hôm ba mươi mà sao con ông vẫn lên đây? Nhà văn yên tâm quay về thì được biết, điện tín bố ông gửi đã đến nơi vào chiều mồng 2 Tết khi ông đang trên đường lên Tuyên Quang.

Cảnh đoàn viên ngày Tết hồi đó thật hiếm hoi nên cũng vô cùng thiêng liêng, quý giá.

Kham pha
“Một là sợ kê giường trước bệ cửa sổ, hai là sợ tranh xấu trên tường, ba là sợ nước chảy sau mộ”, điều này có ý nghĩa gì?

“Một là sợ kê giường trước bệ cửa sổ, hai là sợ tranh xấu trên tường, ba là sợ nước chảy sau...

Kiến thức - 15 giờ, 47 phút trước

Tục ngữ nông thôn: "Một sợ kê giường trước bệ cửa sổ, hai sợ treo tranh xấu trên tường, ba sợ nước chảy sau mồ", lý do và ý nghĩa là gì?

Tin vui: BHXH tự nguyện sẽ có thêm quyền lợi chưa từng có từ hôm nay (1/7), người dân cần biết để tránh thiệt thòi

Tin vui: BHXH tự nguyện sẽ có thêm quyền lợi chưa từng có từ hôm nay (1/7), người dân cần biết để...

Dòng sự kiện - 15 giờ, 29 phút trước

Một trong những điểm có lợi theo quy định mới là người không đủ điều kiện nhận lương hưu nhưng đã đủ 15 năm đóng BHXH, sẽ được hưởng trợ cấp hằng tháng, thay...

Ở Việt Nam, sinh viên tốt nghiệp trường Đại học nào có thu nhập thuộc nhóm cao nhất?

Ở Việt Nam, sinh viên tốt nghiệp trường Đại học nào có thu nhập thuộc nhóm cao nhất?

Kiến thức - 16 giờ, 38 phút trước

Đây không chỉ là một trong những trường lĩnh vực kinh tế hàng đầu Việt Nam mà còn là cái nôi đào tạo chất lượng giúp sinh viên có mức thu nhập cao sau...

Chính thức từ hôm nay (1/7), TP có nhiều tên gọi nhất thế giới tại Việt Nam sẽ chính thức dừng hoạt động

Chính thức từ hôm nay (1/7), TP có nhiều tên gọi nhất thế giới tại Việt Nam sẽ chính thức dừng hoạt...

Tin trong ngày - 16 giờ, 57 phút trước

Thành phố này không chỉ sở hữu tới 17 tên gọi khác nhau mà còn được biết đến là 'thủ phủ cà phê' của Việt Nam.

Hàng triệu người sẽ nhận được khoản tiền tăng gấp nhiều lần hiện tại từ 1/7, ai cũng cần biết để hưởng đủ

Hàng triệu người sẽ nhận được khoản tiền tăng gấp nhiều lần hiện tại từ 1/7, ai cũng cần biết để hưởng...

Kiến thức - 16 giờ, 15 phút trước

Người lao động sẽ được nhận một khoản trợ cấp một lần khi nghỉ hưu ngoài lương hưu hằng tháng, với mức tăng có thể gấp 4 lần so với hiện hành.

Chưa tới 1 điểm/môn đã đỗ vào lớp 10 công lập 2025

Chưa tới 1 điểm/môn đã đỗ vào lớp 10 công lập 2025

Tin trong ngày - 1 giờ, 2 phút trước

Trong khi các địa phương trên cả nước tiếp tục công bố điểm thi và điểm chuẩn vào lớp 10 năm học 2025-2026, một thực tế đáng chú ý là nhiều trường THPT công...

Bộ GD&ĐT: Đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 có điều chỉnh để đáp ứng 3 mục đích

Bộ GD&ĐT: Đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 có điều chỉnh để đáp ứng 3 mục đích

Tin trong ngày - 1 giờ, 2 phút trước

Trong báo cáo ngày 1/7 về kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, Bộ Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) khẳng định đề thi không vượt quá yêu cầu cần đạt của chương trình,...

Nữ ca sĩ 44 tuổi đẹp như 20, làm mẹ đơn thân và về già muốn vào viện dưỡng lão

Nữ ca sĩ 44 tuổi đẹp như 20, làm mẹ đơn thân và về già muốn vào viện dưỡng lão

Chuyện làng sao - 1 giờ, 2 phút trước

Ở tuổi 44, nữ nghệ sĩ này trẻ đẹp, giàu có nhưng vẫn độc thân. Cô có ý định vào viện dưỡng lão khi về già.

VNeID có phiên bản cập nhật mới, thêm nhiều tính năng hữu ích

VNeID có phiên bản cập nhật mới, thêm nhiều tính năng hữu ích

Đời sống số - 2 giờ, 48 phút trước

Phiên bản VNeID 2.2.0 đã chính thức ra mắt và được cập nhật nhiều tính năng mới hữu ích.

Một hãng hàng không bất ngờ giảm đến 77% giá vé cho toàn bộ đường bay trong và ngoài nước

Một hãng hàng không bất ngờ giảm đến 77% giá vé cho toàn bộ đường bay trong và ngoài nước

Tin trong ngày - 2 giờ, 49 phút trước

Hãng hàng không này sẽ triển khai chương trình ưu đãi hàng triệu vé máy bay với mức giảm giá lên tới 77%, áp dụng cho toàn bộ các đường bay nội địa và...

Bị chỉ trích vì mặc trang phục thiếu vải, Ngọc Trinh bất ngờ thay đổi 180 độ...

4 lỗi đang bị CSGT xử lý quyết liệt, người dân lái xe trên cao tốc nên cẩn trọng

4 lỗi đang bị CSGT xử lý quyết liệt, người dân lái xe trên cao tốc nên cẩn trọng

Tin trong ngày - 2 giờ, 49 phút trước

Cục Cảnh sát giao thông (CSGT), Bộ Công an vừa thông báo sẽ tăng cường xử lý quyết liệt 4 nhóm hành vi vi phạm giao thông phổ biến trên các tuyến cao tốc,...

Cảnh báo trào lưu khoe ảnh căn cước trên VNeID sau khi cập nhật địa chỉ mới, tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng

Cảnh báo trào lưu khoe ảnh căn cước trên VNeID sau khi cập nhật địa chỉ mới, tiềm ẩn nhiều nguy cơ...

Tin trong ngày - 2 giờ, 49 phút trước

Sau khi hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia cập nhật thông tin cá nhân theo địa giới hành chính mới, trên mạng xã hội xuất hiện trào lưu người dùng hào hứng...

Giáo viên dự đoán điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025 sẽ không cao

Giáo viên dự đoán điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025 sẽ không cao

Tin trong ngày - 2 giờ, 49 phút trước

Năm 2025, hơn 1,16 triệu thí sinh cả nước đã hoàn thành kỳ thi tốt nghiệp THPT. Trong đó, gần 98% số thí sinh dự thi theo Chương trình Giáo dục Phổ thông (GDPT)...

Cindy Lư - Đạt G rục rịch lên đồ cô dâu chú rể chuẩn bị cho ngày trọng đại, dân mạng rần rần chúc phúc

Cindy Lư - Đạt G rục rịch lên đồ cô dâu chú rể chuẩn bị cho ngày trọng đại, dân mạng rần...

Chuyện làng sao - 2 giờ, 18 phút trước

Cặp đôi Cindy Lư và Đạt G rục rịch lên đồ cô dâu chú rể để chuẩn bị cho ngày trọng đại sắp tới.

Hàng loạt thủ tục liên quan đến xuất khẩu lao động chính thức thay đổi từ 1/7

Hàng loạt thủ tục liên quan đến xuất khẩu lao động chính thức thay đổi từ 1/7

Kiến thức - 2 giờ, 19 phút trước

Từ 1/7, hàng loạt thủ tục hành chính mới liên quan lĩnh vực xuất khẩu lao động có hiệu lực theo hướng phân cấp, phân quyền.

Hà Nội sắp công bố điểm thi và điểm chuẩn lớp 10

Hà Nội sắp công bố điểm thi và điểm chuẩn lớp 10

Tin trong ngày - 2 giờ, 19 phút trước

Theo đại diện Sở Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) Hà Nội thông tin, khâu chấm thi đã hoàn tất, Sở đang xử lý các công đoạn kỹ thuật để kịp công bố điểm...

Các trường hợp công chức, viên chức nào tạm dừng đóng BHXH từ tháng 7/2025?

Các trường hợp công chức, viên chức nào tạm dừng đóng BHXH từ tháng 7/2025?

Tin trong ngày - 2 giờ, 19 phút trước

Việc tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) của công chức, viên chức sẽ có sự thay đổi từ tháng 7/2025 khi phát sinh các trường hợp tạm giam, đình chỉ công tác từ...

Tài lộc, phú quý, trường thọ, hạnh phúc: Người tuổi Tuất sinh vào ba giờ này sẽ có cuộc sống đầy phúc lộc

Tài lộc, phú quý, trường thọ, hạnh phúc: Người tuổi Tuất sinh vào ba giờ này sẽ có cuộc sống đầy phúc...

Đời sống số - 2 giờ, 20 phút trước

Hôm nay, chúng ta sẽ bước vào thế giới của những người bạn sinh năm Tuất, đặc biệt là những người may mắn sinh vào thời điểm hạnh phúc, giàu có, trường thọ và...

Uống nước đun sôi với vỏ vải có thể mang lại cho bạn năm lợi ích trong vòng hai tháng. Bạn biết càng sớm, bạn sẽ càng sớm được hưởng lợi.

Uống nước đun sôi với vỏ vải có thể mang lại cho bạn năm lợi ích trong vòng hai tháng. Bạn biết...

Đời sống số - 2 giờ, 20 phút trước

Nhiều người khi ăn vải chỉ nhìn phần thịt quả, còn phần vỏ thì vứt bỏ sau khi ăn. Không ai để ý rằng lớp vỏ vải được lột ra bằng tay thực chất...

Nếu con bạn quá thích màu này, điều đó có nghĩa là bé đang thiếu cảm giác an toàn! Cha mẹ nên chú ý nhiều hơn

Nếu con bạn quá thích màu này, điều đó có nghĩa là bé đang thiếu cảm giác an toàn! Cha mẹ nên...

Chăm con - 2 giờ, 20 phút trước

Khi con tôi còn nhỏ, một buổi sáng tôi đã chọn cho cháu một chiếc áo khoác màu xanh, nhưng cháu nhất quyết không mặc mà đòi thay sang một chiếc áo khoác màu...

Samsung kêu gọi những ai sở hữu điện thoại Galaxy hãy nhanh chóng kích hoạt các kỹ năng chống trộm này!

Samsung kêu gọi những ai sở hữu điện thoại Galaxy hãy nhanh chóng kích hoạt các kỹ năng chống trộm này!

Kiến thức - 3 giờ, 11 phút trước

Samsung đã cảnh báo người dùng điện thoại Galaxy kích hoạt tính năng chống trộm mới nhất.

Trend trở về quá khứ bằng Google Maps: Hướng dẫn chi tiết cách thực hiện

Trend trở về quá khứ bằng Google Maps: Hướng dẫn chi tiết cách thực hiện

Làm sao - 3 giờ, 11 phút trước

Xem ảnh quá khứ trên Google Maps thành 'trend' ở Việt Nam. Dưới đây là hướng dẫn 4 bước cơ bản để bạn đu trend thành công.

Lí do khán giả Trung Quốc nói Phương Mỹ Chi có 'giọng hát cá heo'?

Lí do khán giả Trung Quốc nói Phương Mỹ Chi có 'giọng hát cá heo'?

Chuyện làng sao - 3 giờ, 11 phút trước

So sánh của khán giả Trung Quốc dành cho Phương Mỹ Chi khiến không ít người tò mò.

Dự báo thời tiết tháng 7: Bão khả năng ảnh hưởng đất liền, miền Bắc còn mưa lớn đến khi nào?

Dự báo thời tiết tháng 7: Bão khả năng ảnh hưởng đất liền, miền Bắc còn mưa lớn đến khi nào?

Tin trong ngày - 4 giờ, 33 phút trước

Trong tháng 7, trên khu vực Biển Đông khả năng xuất hiện bão, ảnh hưởng đất liền nước ta. Mưa lớn ở miền Bắc còn diễn biến phức tạp, nguy cơ xảy ra hiện...

Sao Việt 2/7: Lý do Lương Bằng Quang dùng ví cũ rách dù nhiều tiền? Hùng Thuận 'Đất Phương Nam' háo hức chờ đến ngày cưới

Sao Việt 2/7: Lý do Lương Bằng Quang dùng ví cũ rách dù nhiều tiền? Hùng Thuận 'Đất Phương Nam' háo hức...

Chuyện làng sao - 4 giờ, 33 phút trước

Tin sao Việt 2/7/2025: Dù chiếc ví đã sờn rách nhưng Lương Bằng Quang vẫn dùng mang theo bên mình. Hùng Thuận 'Đất Phương Nam' tung ảnh cưới và viết: 'Đã chốt ngày công...