Chuyên gia hướng nghiệp chỉ rõ 3 tiêu chí quan trọng hơn điểm số khi chọn ngành học

Bà Phạm Thùy Chi (chuyên gia hướng nghiệp) cho rằng “điểm số có thể mở cánh cửa đại học”, nhưng không đảm bảo chắc chắn giúp thí sinh đi xa với ngành/nghề đó trong tương lai.

Một số tiêu chí còn quan trọng hơn cả điểm số khi chọn ngành học như: Sở thích cá nhân, khả năng đáp ứng nghề nghiệp và giá trị nghề nghiệp.

Khi chọn ngành học, thí sinh cần quan tâm tới nhiều tiêu chí khác ngoài thành tích học tập. (Ảnh minh họa)

Đầu tiên, ngành học được lựa chọn cần phù hợp với đặc tính cá nhân của thí sinh.

Việc yêu thích một ngành nghề là chưa đủ mà còn phải xem bản thân có khả năng làm công việc đó hay không. Ví dụ, nhiều bạn thích làm MC truyền hình nhưng không có khả năng giao tiếp tốt... Muốn biết bản thân có thích hợp, có khả năng làm nhóm công việc nào đó hay không thì trong giai đoạn tìm kiếm thông tin để lựa chọn, bạn nhất định phải tìm cơ hội thử sức, gặp người trong nghề để tham vấn, trải nghiệm môi trường công việc.

“Có những trường hợp nếu xét điểm chuẩn, hoàn toàn có thể đỗ vào ngành liên quan đến phát thanh - truyền hình nhưng nếu thí sinh không phải người hướng ngoại, thích giao tiếp và năng động thì sẽ khó để theo đuổi và thành công. Rất nhiều em đặt nguyện vọng xét tuyển từ trên xuống theo điểm mà không hề theo khả năng học ngành đó. Nhưng cuối cùng, những ngành trúng tuyển chưa chắc là ngành các em muốn học, thậm chí dễ bỏ cuộc”, bà Chi nói. Bên cạnh đó, cơ hội việc làm của ngành nghề đó trong tương lai cũng cần xem xét.

Mô hình, chất lượng đào tạo của cơ sở có ngành mà thí sinh yêu thích cũng là yếu tố quan trọng. “Không ít thí sinh nghĩ cứ vào được trường có 'cái mác' tốt thì ngành nào cũng tốt. Đó là ngộ nhận. Có những nhóm trường mang tính nghiên cứu, khai phóng; nhưng có những trường tập trung vào tính thực tế trong công việc. Vì vậy, thí sinh cần tìm hiểu mô hình trường là thực hành, nghiên cứu hay khai phóng... Cùng với đó, cần tìm hiểu cơ hội thực hành, thực tập khi học tại ngôi trường đó đối với ngành học mình muốn theo đuổi”, bà Chi phân tích.

Cuối cùng, việc chọn ngành, nghề cần liên quan đến giá trị nghề nghiệp bản thân muốn theo đuổi. “Điều này phụ thuộc vào quan điểm, lý tưởng sống và mong muốn cống hiến cho xã hội của bản thân”, bà Chi nói.

Bà Phạm Thùy Chi, chuyên gia tâm lý giáo dục, hướng nghiệp.

Như vậy, theo bà Chi, quy trình chọn ngành học để đăng ký bao gồm ba bước: trước hết, hiểu rõ bản thân thích làm nghề hay nhóm công việc nào; tiếp đó, lựa chọn ngành học phù hợp với sở thích đó; cuối cùng, tìm kiếm các trường đại học đào tạo ngành học đã chọn.

Vị chuyên gia cũng lưu ý các thí sinh cần quan tâm tới bối cảnh của xã hội. “Như bối cảnh Việt Nam, hiện ưu tiên các ngành, công việc liên quan đến khoa học công nghệ, STEM...", bà nói.

Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng nhìn nhận thực tế: với học sinh vừa kết thúc bậc phổ thông, việc định hình sở thích và đam mê với một ngành nghề cụ thể không hề dễ dàng. “Không nhiều em vừa học xong lớp 12 có thể hiểu rõ mình thích gì và phù hợp với ngành nào. Các em học nhiều nhưng lại ít cơ hội trải nghiệm thực tế, làm việc và sửa sai. Chính vì vậy, tư duy của xã hội nói chung, cũng như của phụ huynh và giáo viên nói riêng, cần thay đổi. Chỉ khi được trải nghiệm và va chạm, các em mới nhận biết được bản thân phù hợp với công việc gì”, bà Chi nhấn mạnh.

Đề cao năng lực cốt lõi

PGS.TS Phạm Mạnh Hà (chuyên gia tâm lý, hướng nghiệp - ĐH Bách khoa Hà Nội) nhận định rằng thế hệ trẻ đang đối mặt với một thị trường lao động, nơi một số công việc có thể biến mất chỉ sau vài năm, nhưng con người cùng năng lực cốt lõi vẫn tồn tại.

“Vì vậy, hướng nghiệp hiệu quả phải bắt đầu từ việc tự khám phá sâu sắc: Đâu là sở trường thực sự, đâu là lĩnh vực mang lại niềm vui và ý nghĩa lâu dài. Đam mê không phải thứ xa xỉ mà là nguồn nhiên liệu duy nhất giúp duy trì động lực học tập suốt đời trong bối cảnh công nghệ thay đổi chóng mặt”, ông Hà nói.

Theo ông Hà, song song với việc hiểu mình, hiểu nghề một cách thực chất, phải vượt qua “lớp vỏ hào nhoáng” của tên ngành. “Cần hình dung công việc hàng ngày sẽ diễn ra như thế nào, tỷ lệ sáng tạo và công việc lặp lại ra sao, và quan trọng nhất là vị trí của ngành đó trong kỷ nguyên AI. Những lĩnh vực dễ bị tự động hóa sẽ dần thu hẹp cơ hội, trong khi các ngành thuộc nhóm cần sự sáng tạo, thấu cảm, lãnh đạo và khả năng ra quyết định chiến lược - sẽ ngày càng mở rộng và trả lương cao hơn”, ông Hà phân tích.

Theo ông Hà, yếu tố thứ ba thường bị bỏ qua khi chọn ngành học là môi trường đào tạo. Ông nhấn mạnh rằng một chương trình học có triết lý phù hợp, đội ngũ giảng viên chất lượng và văn hóa khuyến khích thực hành sẽ quyết định con người mà sinh viên trưởng thành sau bốn năm đại học. Không phải tấm bằng từ trường top nào, mà chính môi trường học có giúp phát huy tối đa tiềm năng và xây dựng mạng lưới quan hệ bền vững hay không mới là điều đáng cân nhắc.