'Báu vật' quý hiếm và độc đáo bậc nhất thế giới chỉ Việt Nam có, nằm ở độ cao trên 2.600m tại đỉnh Fansipan

Ẩn mình trong lớp sương lạnh giá quanh năm của dãy Hoàng Liên Sơn, Vân sam Fansipan (Abies delavayi subsp. fansipanensis) là một báu vật thực sự của thiên nhiên Việt Nam. Loài cây thuộc họ Thông (Pinaceae) này mang tính đặc hữu cao, chỉ hiện diện tại một khu vực địa lý hết sức hạn chế, tạo nên sự khác biệt độc đáo trong bản đồ sinh học toàn cầu.

Loài cây đặc hữu, cực kỳ nguy cấp

Vân sam Fansipan được đưa vào Sách đỏ Việt Nam từ năm 1996, xếp ở nhóm IA - nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP. Trên phạm vi toàn cầu, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) năm 2014 cũng xếp loài cây này ở mức cực kỳ nguy cấp (CR).

Ngày 5/11/2014, quần thể Vân sam Fansipan trong Vườn Quốc gia Hoàng Liên chính thức được công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Đây là sự ghi nhận không chỉ về giá trị khoa học mà còn về ý nghĩa biểu tượng, bởi loài cây này chỉ có duy nhất trên đỉnh Fansipan - “nóc nhà Đông Dương”.

Vân sam Fansipan, loài cây chỉ có duy nhất trên đỉnh Fansipan.

Theo các chuyên gia, Vân sam Fansipan phân bố rất hẹp, chỉ ở dải độ cao 2.600 - 2.800 m quanh đỉnh núi. Số lượng cá thể ít, trong khi khả năng tái sinh tự nhiên gần như bằng không. Trong hơn 20 năm theo dõi, các nhà khoa học chưa phát hiện cây non mọc mới. Toàn bộ quần thể hiện có đều là những cây trưởng thành, nhiều cây đã hàng trăm năm tuổi, cây nhỏ nhất cũng trên 50-70 năm.

Biến đổi khí hậu, sự suy giảm môi trường sống và những tác động từ con người đang khiến quần thể này ngày càng bị thu hẹp. Đây là nguyên nhân khiến Vân sam Fansipan đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, nếu không có các biện pháp bảo tồn kịp thời.

Theo Hạt Kiểm lâm Hoàng Liên, do Vân sam Fansipan nằm trong danh mục loài cực kỳ nguy cấp và đã được công nhận là Cây Di sản, công tác bảo vệ được thực hiện rất nghiêm ngặt. Lực lượng kiểm lâm thường xuyên tuần tra, lập chốt bảo vệ, ngăn chặn các hành vi xâm hại như chặt phá hay khai thác trái phép.

Nỗ lực bảo tồn

Vân sam Fansipan thuộc họ Thông (Pinaceae), không chỉ có giá trị về mặt khoa học mà còn mang tiềm năng kinh tế. Gỗ lớn có thể dùng trong xây dựng, vỏ cây chiết xuất tanin, dáng cây cao lớn, tán đẹp có thể trồng làm cảnh quan sinh thái, phục vụ du lịch.

Chính sự hiếm có, giá trị nhiều mặt và tính đặc hữu đã khiến loài cây này được ví như “báu vật quốc gia”, được cả thế giới quan tâm bảo vệ.

Từ năm 2023, Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã triển khai nhiều đợt thực địa, điều tra hiện trạng, thu thập nón Vân sam và tiến hành thử nghiệm nhân giống. Những kết quả ban đầu mang lại tín hiệu khả quan, song việc đưa cây trở lại môi trường tự nhiên vẫn đối diện nhiều thách thức. Quá trình này đòi hỏi kinh phí lớn và sự kiên trì nghiên cứu trong thời gian dài.

Khó khăn lớn nhất trong bảo tồn Vân sam Fansipan chính là bài toán tái sinh. Làm thế nào để nhân giống thành công và phục hồi loài cây này vẫn là câu hỏi đau đáu của nhiều thế hệ cán bộ nghiên cứu, quản lý tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên.
Bảo tồn Vân sam Fansipan không chỉ đơn thuần là giữ lại một loài cây quý hiếm, mà còn là gìn giữ biểu tượng thiên nhiên độc nhất vô nhị của Việt Nam, góp phần quan trọng vào nỗ lực chung trong bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu.