Phụ huynh lo ngại con lười tư duy, lạm dụng AI để giải bài tập về nhà, chuyên gia chỉ cách tháo gỡ

Từ "trợ lý ảo" đến người làm bài hộ

Thời gian gần đây, nhiều giáo viên đã lên tiếng về việc học sinh nộp bài tập về nhà với nội dung quá hoàn hảo, sử dụng cấu trúc ngữ pháp và văn phong trau chuốt, thậm chí vận dụng kiến thức vượt quá trình độ. Qua kiểm tra, phần lớn những bài làm này đều có dấu hiệu được tạo ra bởi các công cụ AI, trong đó ChatGPT là cái tên quen thuộc nhất.

Điều đáng lo ngại là thay vì sử dụng AI để tham khảo, gợi ý, nhiều học sinh đã sao chép nguyên văn nội dung do AI tạo ra mà không hề chỉnh sửa, diễn giải hay thậm chí đọc kỹ. Biểu hiện này cho thấy một lối học thụ động, làm suy giảm nghiêm trọng khả năng tự học, tư duy phản biện và kỹ năng trình bày – những năng lực cốt lõi của giáo dục hiện đại.

Áp dụng công cụ ChatGPT, nhiều học sinh ngày càng lười tư duy bài tập về nhà (Ảnh minh hoạ)

Chị Lan Hương (quận Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ nỗi lo lắng về con trai đang học lớp 8: "Trước đây, con thường xuyên hỏi bố mẹ những bài tập khó, nhưng gần đây con tự hoàn thành bài rất nhanh mà không cần hỗ trợ. Ban đầu, tôi tưởng con tiến bộ, nhưng sau khi kiểm tra, tôi phát hiện con sao chép toàn bộ bài giải từ ChatGPT, kể cả những câu hỏi nghị luận yêu cầu bày tỏ quan điểm cá nhân".

Khi chị Hương hỏi lại nội dung bài làm, con trai chị hoàn toàn không hiểu vì sao lại chọn dẫn chứng đó, cũng không thể giải thích các ý tưởng trong đoạn văn. "Tôi thực sự lo lắng vì con đang mất dần thói quen suy nghĩ, thay vào đó là lệ thuộc vào công cụ. Nếu cứ tiếp tục như vậy, cháu sẽ không thể theo kịp chương trình lớp 9, chưa nói đến kỳ thi vào cấp 3", chị Hương bày tỏ sự bất an.

Hậu quả nhãn tiền và những hệ lụy lâu dài

Việc học sinh phụ thuộc vào AI không chỉ gây ra những hậu quả trước mắt mà còn để lại những hệ lụy lâu dài. Trong ngắn hạn, học sinh có thể hoàn thành bài tập nhanh chóng, nhưng kiến thức thu được chỉ là "bề nổi", không đi sâu vào bản chất vấn đề. Khi gặp những dạng bài tập tương tự hoặc đòi hỏi vận dụng kiến thức đã học, các em sẽ lúng túng và không thể giải quyết.

Về lâu dài, việc lạm dụng AI sẽ làm suy yếu khả năng tư duy, sáng tạo và phản biện của học sinh. Các em sẽ trở nên thụ động, ỷ lại vào công cụ và mất dần khả năng tự học, tự giải quyết vấn đề. Điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện của học sinh, khiến các em khó thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thế giới trong tương lai.

(Ảnh minh hoạ)

TS. Lê Duy Tân, Giảng viên Khoa Công nghệ Thông tin, trường Đại học Quốc tế, ĐHQG TP.HCM, nhấn mạnh: "Việc sử dụng AI không xấu, thậm chí là cần thiết trong kỷ nguyên số. Nhưng nếu dùng sai cách, không có sự kiểm soát, thì AI có thể trở thành 'con dao hai lưỡi'. Học sinh cần được giáo viên và phụ huynh hướng dẫn sử dụng AI một cách hợp lý, có hiểu biết. Hãy để AI trở thành người bạn đồng hành thông minh, chứ không phải là 'người làm hộ bài' một cách mù quáng. Sự chủ động, tư duy và khả năng hiểu bản chất mới là nền tảng vững chắc cho việc học lâu dài".

Thầy Phan Thế Hoài, giáo viên Trường THPT Bình Hưng Hòa, quận Bình Tân, TP.HCM, cũng đồng quan điểm: "Đa số học sinh trung học phổ thông đều sử dụng AI để giải bài tập kể từ thời điểm cuối năm 2023 đến nay. Nếu như trước đó học sinh chủ yếu sử dụng ứng dụng ChatGPT thì hiện nay các em đã sử dụng một số phần mềm khác nhau, một số em cho biết mua cả phần mềm có những tính năng vượt trội để hỗ trợ làm bài tập khó".

Thầy Hoài cho biết thêm: "Học sinh sử dụng AI có nhiều lợi thế, ví dụ nó sẽ hỗ trợ cung cấp thông tin, tiết kiệm thời gian, phát triển kĩ năng phản biện. Nhưng nhiều học sinh quá lệ thuộc vào AI, nghĩa là các em sao chép lời giải, đáp án. Không ít học sinh chép luôn cả bài văn, đoạn văn mà không cần suy nghĩ. Hệ lụy là kĩ năng diễn đạt yếu kém, mất dần khả năng tư duy, phản biện, lười nhác, ỷ lại, đợi nước đến chân mới nhảy".

Giải pháp nào để học sinh sử dụng AI đúng cách?

Để ngăn chặn tình trạng lạm dụng AI và giúp học sinh sử dụng công cụ này một cách hiệu quả trong học tập, các chuyên gia giáo dục đưa ra một số giải pháp sau:

(Ảnh minh hoạ)

Hướng dẫn học sinh sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ: Thay vì yêu cầu AI làm toàn bộ bài tập, học sinh nên sử dụng AI để tìm kiếm thông tin, gợi ý ý tưởng, hoặc giải thích các khái niệm khó hiểu. Ví dụ, khi làm bài văn miêu tả, học sinh có thể hỏi AI: "Làm sao để viết mở bài hấp dẫn cho bài tả cây phượng?" hoặc "Gợi ý giúp em vài ý chính để miêu tả một buổi sáng mùa hè". Sau đó, các em có thể tự viết lại bằng lời văn của mình, vừa học cách lập dàn ý, vừa rèn khả năng diễn đạt.

Khuyến khích tư duy phản biện: Khi nhận được câu trả lời từ AI, học sinh nên tự đặt câu hỏi ngược lại như: "Tại sao lại như vậy?", "Có cách hiểu khác không?"... Việc này giúp rèn luyện tư duy phản biện, một kỹ năng vô cùng cần thiết trong thế giới hiện đại.

Kiểm chứng thông tin từ AI: Học sinh nên so sánh thông tin từ AI với sách giáo khoa hoặc nguồn chính thống để đảm bảo độ chính xác. Vì ChatGPT, dù thông minh đến đâu, vẫn là một mô hình hoạt động dựa trên xác suất và có thể đưa ra những câu trả lời sai lệch.

Thiết kế các bài tập sáng tạo: Giáo viên nên thiết kế các bài tập yêu cầu học sinh mô tả lại quá trình sử dụng AI: các em đã hỏi gì, chọn lọc và chỉnh sửa như thế nào, và học được gì từ đó. Điều này giúp giáo viên đánh giá được mức độ hiểu bài của học sinh và khuyến khích các em sử dụng AI một cách chủ động và sáng tạo.

Phối hợp giữa gia đình và nhà trường: Phụ huynh có thể cùng con đặt câu hỏi cho AI, rồi cùng đọc và đánh giá xem câu trả lời đó đúng chưa, có gì cần sửa. Giáo viên và phụ huynh cần thường xuyên trao đổi thông tin về việc sử dụng AI của học sinh để có những biện pháp can thiệp kịp thời.

TS. Tân nhấn mạnh: "AI sẽ là công cụ mở rộng khả năng học tập, nhưng chính các em mới là người quyết định chất lượng của việc học đó".