Phát hiện một hiện tượng lạ: Con cái để cha mẹ sống riêng, tập trung cho sự nghiệp thì cả hai đều thoải mái; còn con cái sống chung, tận tâm chăm sóc cha mẹ lại thường mệt mỏi và bị than phiền

Trong văn hoá Á Đông, việc con cái sống cùng và tận tụy chăm sóc cha mẹ già từ lâu được xem là biểu hiện của lòng hiếu thảo. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy một nghịch lý ngày càng rõ rệt: những người để cha mẹ sống độc lập thường có mối quan hệ gia đình hài hoà hơn. Trong khi người cố gắng "chăm sóc toàn diện" lại dễ kiệt sức và bị chính cha mẹ trách móc.

Một nghịch lý đang ngày càng phổ biến: sống gần để tiện chăm sóc cha mẹ già nhưng lại khiến tình cảm rạn nứt; còn khi để cha mẹ sống riêng, ai nấy lại thấy yên bình (Ảnh minh họa)

Chuyên gia tâm lý và tác giả nổi tiếng người Hoa - Bạch Anh đã đưa ra một cái nhìn khác biệt, thông qua lăng kính của tâm lý học, để lý giải vì sao sự gần gũi giữa cha mẹ và con cái đôi khi lại trở thành gánh nặng cho cả hai.

1. Sống chung dễ dẫn đến mối quan hệ "rối rắm" và mâu thuẫn

Theo thuyết hệ thống gia đình của nhà tâm lý học Bowen, một gia đình "quá mức gắn bó" (over-enmeshment) sẽ khiến mỗi cá nhân đánh mất ranh giới riêng và không thể phát triển độc lập.

Trong trường hợp sống chung, con cái thường đặt cha mẹ là trung tâm cuộc sống: nấu ăn, chăm sóc, lo lắng từng bữa, từng giấc. Nhưng kết quả lại là cha mẹ cảm thấy bị kiểm soát quá mức, dễ bực bội và phản ứng tiêu cực. Con cái cũng cảm thấy hy sinh vô ích, vì càng làm nhiều lại càng bị chê bai.

Một ví dụ đơn giản: người chồng tự nguyện làm việc nhà để vợ - người kiếm tiền chính được nghỉ ngơi. Nhưng nếu sống chung, bố mẹ chồng sẽ khó lòng chấp nhận chuyện "con dâu ngồi chơi, con trai vất vả", từ đó dẫn đến chỉ trích, mâu thuẫn trong gia đình.

2. Quá chăm sóc khiến cha mẹ đánh mất sự tự chủ

Nhiều người con với ý định tốt đã biến cha mẹ thành "người phụ thuộc" mà không hay biết. Họ thay cha mẹ làm tất cả, từ thanh toán hoá đơn, dọn dẹp, nấu ăn đến mức cha mẹ không còn cơ hội thực hành các kỹ năng tự lập tối thiểu.

Theo lý thuyết của nhà tâm lý học Albert Bandura, "tự hiệu quả" là niềm tin rằng mình có thể làm chủ cuộc sống. Khi mất đi cảm giác này, người già dễ rơi vào trạng thái u uất, nổi nóng, mất kiểm soát.

Một cụ ông sau khi vợ mất đã kiên quyết từ chối con cái đến chăm sóc quá mức. Ông muốn tiếp tục sống như cũ, tự đi chợ, tự dọn nhà, và vẫn lái xe. Với người ngoài, ông có vẻ lạnh lùng, nhưng thật ra ông hiểu rõ nếu bây giờ quen phụ thuộc, sau này ai sẽ chăm ông mãi được?

3. Cha mẹ độc lập sống vui vẻ, tự tin và ít oán trách hơn

Một nghiên cứu của Đại học California (Mỹ) chỉ ra rằng người già vẫn giữ được quyền tự quyết trong cuộc sống thì chỉ số hạnh phúc tâm lý cao gấp đôi so với những người bị "chăm sóc toàn phần".

Thay vì kiểm soát, cách tốt nhất là lui lại một bước để cha mẹ tự quản lý tài chính, sinh hoạt; hỗ trợ khi họ cần chứ không "gánh hết"; duy trì kết nối yêu thương, nhưng không can thiệp quá sâu.

Bạch Anh kể câu chuyện về một người bạn đã can thiệp quá mức, ép cha mẹ thay đổi cả thói quen ngủ sớm bằng cách gây ồn để cha không ngủ được. Cô ấy tưởng đó là quan tâm, nhưng thực chất là xâm phạm ranh giới cá nhân.

4. Yêu thương thực sự là biết giữ khoảng cách hợp lý

Nhiều người tin rằng càng gần gũi, càng yêu thương. Nhưng triết lý của nhà tâm lý học Winnicott lại khác: "Cha mẹ tốt không phải lúc nào cũng có mặt, mà là có mặt khi thật sự cần thiết".

Điều đó cũng đúng với con cái. Không cần ở cạnh mỗi ngày, chỉ cần sống tốt và làm chỗ dựa tinh thần cho cha mẹ.

Thực tế, nhiều bậc cha mẹ khi thấy con mình bỏ dở sự nghiệp, hy sinh để ở gần, lại không thấy hạnh phúc. Họ lo lắng, cảm thấy có lỗi, thậm chí bị áp lực.

5. Ba nguyên tắc "vàng" để duy trì mối quan hệ lành mạnh

Tách biệt không gian sống

Nếu có điều kiện, hãy sống gần nhưng không cùng nhà. Ví dụ: cùng toà nhà, chung cư kế bên, hoặc ít nhất cũng ở hai tầng riêng biệt.

Hỗ trợ có chọn lọc

Đừng trở thành người giúp việc toàn thời gian. Thay vào đó, hãy là người hỗ trợ tinh thần khi cha mẹ cần, bạn có mặt; còn lại, để họ tự làm chủ.

Tôn trọng sự lựa chọn

Nếu cha mẹ thích xem TV cũ, mặc đồ đơn giản, không cần ép họ theo gu của mình. Mỗi người đều có chuẩn sống riêng.

Hiếu thảo không nằm ở "ở bên cạnh" mà ở sự thấu hiểu Một số người lầm tưởng rằng về quê mỗi tuần, sống cùng cha mẹ, hay quản mọi thứ là cách duy nhất để hiếu thảo. Nhưng sự thật là tôn trọng cuộc sống và lựa chọn của cha mẹ mới là biểu hiện của tình yêu trưởng thành.

Không phải mọi sự yêu thương đều cần kề cận; không phải mọi sự hiếu thuận đều cần hy sinh. Có lúc, buông tay là cách tốt nhất để giữ chặt một mối quan hệ bền vững.