Vì sao trồng lúa không gieo thẳng mà phải gieo mạ rồi cấy? Đây là tinh hoa của nông nghiệp cổ đại

Thực tế, đây không phải là sự phiền phức, mà là một trong những kỹ thuật canh tác tinh vi do người nông dân xưa sáng tạo ra, nhằm thích ứng với khí hậu và đặc tính sinh học của cây lúa. Kỹ thuật gieo mạ và cấy lúa từng được coi là biểu tượng cho trí tuệ nông nghiệp cổ đại.

Lịch sử lâu đời của kỹ thuật cấy lúa

Việc trồng lúa nước, bao gồm các kỹ thuật như gieo mạ và cấy lúa, đã có mặt từ rất sớm trong lịch sử nông nghiệp Việt Nam. Các di tích khảo cổ như di chỉ Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun, và đặc biệt là Văn hóa Đông Sơn (cách đây khoảng 2.000 - 3.000 năm) đã cho thấy dấu vết rõ ràng của nền nông nghiệp lúa nước phát triển mạnh mẽ, trong đó kỹ thuật cấy lúa đóng vai trò quan trọng.

Kỹ thuật gieo mạ và cấy lúa từng được coi là biểu tượng cho trí tuệ nông nghiệp cổ đại (Ảnh minh họa)

Từ thời kỳ dựng nước, cư dân vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long đã sáng tạo ra kỹ thuật gieo mạ trên ruộng nhỏ, sau đó nhổ cây mạ để cấy ra ruộng lớn. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm giống, mà còn cho phép người nông dân chủ động hơn trước thời tiết và mùa vụ. Nhiều tài liệu cổ và truyền thuyết dân gian như Sơn Tinh - Thủy Tinh cũng phản ánh vai trò trọng yếu của lúa nước trong đời sống tinh thần và kinh tế của người Việt xưa.

Vì sao người Việt phải gieo mạ?

Khí hậu Việt Nam, nhất là ở miền Bắc, có mùa đông và đầu xuân giá rét, dễ gây ảnh hưởng đến sự nảy mầm và phát triển của lúa nếu gieo trực tiếp. Do đó, nông dân Việt đã phát triển kỹ thuật gieo mạ trong vườn ươm nhỏ, thuận tiện che chắn và giữ ấm bằng rơm rạ, tro bếp hoặc các vật liệu tự nhiên. Khi thời tiết thuận lợi, cây mạ khỏe mạnh được đưa ra đồng cấy, đảm bảo tỷ lệ sống cao và phát triển đồng đều.

(Ảnh minh họa)

Lợi ích của việc gieo mạ - cấy lúa

Thứ nhất, tiết kiệm giống. Mạ được chăm sóc trong diện tích nhỏ nên tỷ lệ nảy mầm cao, cần ít giống hơn nhưng thu được nhiều cây con khỏe mạnh.

Thứ hai, chọn lọc cây khỏe. Nông dân chỉ chọn những cây mạ phát triển tốt để cấy, giúp tăng khả năng sống sót và chống chịu sâu bệnh.

Thứ ba, giảm cỏ dại và tối ưu khoảng cách. Mạ khỏe mạnh có thể lấn át cỏ dại. Việc cấy có thể được thực hiện theo hàng lối, giúp dễ thu hoạch và tối ưu mật độ trồng.

Cuối cùng, phương pháp này cho phép người nông dân có thể chủ động trồng nhiều vụ trong năm, đặc biệt phổ biến tại đồng bằng sông Cửu Long với mô hình “ba vụ lúa một vụ màu”.

Từ thời Lý - Trần, kỹ thuật nông nghiệp nói chung và trồng lúa nói riêng đã được quan tâm đặc biệt. Các bộ luật như Hình thư hay các sách dạy canh nông thời Lê - Nguyễn đều khuyến khích phát triển kỹ thuật gieo mạ, nhằm đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Đến thời Nguyễn, mô hình canh tác hai vụ lúa một năm đã phổ biến khắp Bắc Bộ và Trung Bộ, còn tại Nam Bộ, ba vụ được áp dụng nhờ điều kiện khí hậu thuận lợi.

(Ảnh minh họa)

Kỹ thuật gieo mạ - cấy lúa không chỉ là phương pháp canh tác hiệu quả, mà còn là biểu tượng của sự thông minh, cần cù và sáng tạo của người nông dân Việt Nam suốt hàng nghìn năm lịch sử.

Hạn chế của phương pháp này

Dù mang lại năng suất cao, kỹ thuật gieo mạ - cấy lúa lại đòi hỏi nhiều nhân lực. Cây mạ chỉ sống được thời gian ngắn sau khi nhổ, cần được cấy ngay. Các công đoạn cấy cũng phải diễn ra nhanh chóng và đồng loạt. Trong bối cảnh hiện nay, khi lao động nông thôn ngày càng giảm, nhiều nơi đang dần quay lại gieo sạ trực tiếp dù hiệu quả thấp hơn.