Tỉnh nhỏ nhất Việt Nam nhưng tỷ lệ học sinh giỏi quốc gia 'lớn' nhất cả nước: Là địa phương nào?

Trong Kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia THPT năm học 2024-2025, Bắc Ninh có 9 đội tuyển với 81/86 học sinh dự thi đạt giải, chiếm tỷ lệ 94,19%, dẫn đầu toàn quốc. Cũng tại kỳ thi năm nay, tỉnh Bắc Ninh có 12 học sinh đạt giải Nhất (nhiều nhất từ trước tới nay), 34 giải Nhì, 24 giải Ba và 11 giải Khuyến khích. Nếu tính theo tỷ lệ thí sinh dự thi, dù là tỉnh có diện tích nhỏ nhất Việt Nam, Bắc Ninh lại có tỷ lệ thí sinh đạt giải Nhất cao nhất toàn quốc với 13,95%.

Bắc Ninh - vùng đất khoa bảng với nhiều "làng tiến sĩ"

Bắc Ninh là một trong những tỉnh có truyền thống hiếu học, khoa bảng vẻ vang của nước ta. Theo Vietnamnet, số liệu thống kê từ bia “Kim bảng lưu phương” và bia “phụ ký” ở Văn Miếu Bắc Ninh cho thấy Bắc Ninh - Kinh Bắc có 669 vị đỗ đại khoa trong thời kỳ phong kiến. Như vậy, Bắc Ninh - Kinh Bắc có số lượng các vị đỗ đại khoa nhiều nhất nước thời kỳ phong kiến. Tuy nhiên, theo địa danh và địa giới hành chính hiện nay, Bắc Ninh có 393 vị đại khoa.

Văn Miếu ở Bắc Ninh.

Truyền thống hiếu học và khoa bảng ở Kinh Bắc đã góp phần làm cho Bắc Ninh nổi tiếng là mảnh đất của học vấn. Theo Báo Bắc Ninh, vùng đất Kinh Bắc xưa nổi tiếng với 4 dòng họ được mệnh danh là "tứ gia vọng tộc" nhờ gia thế lẫy lừng và sự nghiệp khoa bảng vẻ vang.

Đó chính là dòng họ Nguyễn Đăng ở làng Bịu, nay thuộc xã Liên Bão, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Suốt nhiều đời, từ ông cha đến con cháu đều đỗ đạt cao và giữ những chức vụ quan trọng trong triều đình. Theo gia phả dòng họ Nguyễn Đăng, từ năm 1443 đến 1918, dòng họ này đã có tới 91 người đỗ đạt, trong đó có một Trạng nguyên, một Thám hoa, sáu Tiến sĩ, bảy Giám sinh, hai mươi lăm Hiệu sinh, hai Tú tài, năm Thiếu khanh, Tổng giáo và Huyện thừa. Đây là thành tích hiếm có của một dòng họ.

Trong "tứ gia vọng tộc" của Kinh Bắc, dòng họ Nguyễn ở làng Tam Sơn ở xã Tam Sơn, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, có một con đường khoa cử đầy thử thách. Tam Sơn là vùng đất ba gò, nổi tiếng với nhiều nhân tài, sản sinh ra không ít danh nhân khoa bảng. Riêng xã Tam Sơn đã có 22 người đỗ Đại khoa (Tiến sĩ), trong đó có 2 Trạng nguyên, 1 Bảng nhãn, 1 Thám hoa, 5 Nhị giáp Tiến sĩ, 12 Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ và 1 Phó bảng. Điều đặc biệt, làng Tam Sơn là làng duy nhất trong cả nước có đủ "Tam khôi" (Trạng nguyên, Bảng nhãn và Thám hoa). Nguyễn Quán Quang, người đỗ Trạng nguyên vào năm 1246, được xem là vị Trạng nguyên đầu tiên của nước nhà, là niềm tự hào của dòng họ này.

Và dòng họ Nguyễn tại Kim Đôi, phường Kim Chân, thành phố Bắc Ninh có nhiều người đỗ đại khoa từ rất sớm, như Nguyễn Nhân Thiếp đỗ Tiến sĩ khi mới 15 tuổi, hay Nguyễn Nhân Dư đỗ Tiến sĩ lúc 17 tuổi, cùng hơn 10 người khác đạt thành tích này ở độ tuổi 18-21. Dòng họ này còn nổi tiếng với 13 đời liên tiếp đỗ đạt cao, trong đó có 5 anh em ruột cùng đỗ Tiến sĩ và giữ các chức vụ quan trọng trong cùng một triều đại. Với thành tích "khoáng tiền vô hậu" này, vua Lê Thánh Tông đã ban tặng dòng họ Nguyễn làng Kim Đôi 8 chữ “Kim Đôi gia thế, chu tử mãn triều” (dịch nghĩa: họ Nguyễn làng Kim Đôi, áo đỏ áo tím đầy triều).

Dòng họ Nguyễn ở Vĩnh Kiều (làng Viềng) cũng là một trong "tứ gia vọng tộc". Qua bảy đời, dòng họ này đã có 10 người đỗ Tiến sĩ. Nguyễn Nhân Nguyên đỗ Hương cống năm 27 tuổi, có bảy người con trai, trong đó ba người đỗ Tiến sĩ và bốn người còn lại đỗ Hương cống. Cả tám cha con cùng đỗ đạt và làm quan đồng triều, một thành tích đặc biệt ít có dòng họ nào đạt được. Dòng họ Nguyễn Vĩnh Kiều còn tự hào về người khai mở con đường khoa cử là Nguyễn Văn Huy. Ông đỗ Thám hoa vào năm Kỷ Sửu 1529 và giữ chức Lễ bộ Thượng thư kiêm Đông các Đại học sỹ. Nguyễn Văn Huy được coi là tổ tiên của hơn 100 tiến sĩ, cử nhân và tú tài của họ Nguyễn làng Viềng trong hơn 300 năm, từ thế kỷ 16 đến cuối thế kỷ 19.

Làng Lương Xá, thuộc xã Phú Lương, huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, cũng nổi bật với truyền thống hiếu học khi có tới 8 người đỗ Trạng nguyên và Tiến sĩ, trở thành ngôi làng có số lượng người đỗ đại khoa nhiều nhất trong tỉnh. Trong đó, dòng họ Vũ đặc biệt nổi tiếng và được mệnh danh là gia tộc khoa bảng. Đình nguyên Hoàng giáp Vũ Kính là người đỗ đại khoa thứ ba trong làng, mở đầu cho truyền thống khoa bảng của họ Vũ với ba thế hệ đỗ đại khoa. Em trai ông, Vũ Cẩn, đỗ Tiến sĩ năm 1556 dưới triều đại nhà Mạc, và con trai ông, Vũ Giới, đỗ Trạng nguyên vào khoa Đinh Sửu (1577) dưới triều Mạc Mậu Hợp.

Lương Xá không chỉ nổi bật với số lượng tiến sĩ nhiều nhất ở Kinh Bắc mà còn đặc biệt ấn tượng khi có ba người đỗ đầu, một thành tích hiếm gặp ở bất kỳ làng khoa bảng nào trên cả nước.

Ngày càng chú trọng chất lượng giáo dục

Tiếp nối truyền thống khoa bảng vẻ vang của ông cha xưa, thế hệ trẻ Bắc Ninh không ngừng rèn luyện, học hỏi, giành được nhiều thành tích thể hiện niềm tự hào là người con đất học. Theo Sở GD-ĐT Bắc Ninh, năm học 2023 - 2024, toàn tỉnh có tổng số 506 trường học với hơn 363 nghìn học sinh, gần 18 nghìn cán bộ quản lý, giáo viên. Trong đó, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn theo Luật Giáo dục 2019 chiếm 94%, với 12 Tiến sĩ và hơn 1.700 Thạc sĩ. Cơ sở vật chất trường học của Bắc Ninh được đánh giá đồng bộ, hiện đại bậc nhất toàn quốc.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh Lê Xuân Lợi tặng chữ, động viên các đội tuyển của tỉnh tại Lễ xuất quân tham dự kỳ thi học sinh giỏi năm học 2024-2025. Ảnh: Báo Nhân dân

Không chỉ đầu tư mạnh mẽ về cơ sở vật chất, Bắc Ninh còn chú trọng chất lượng giáo dục. Chính vì thế, nhiều năm qua, chất lượng giáo dục của tỉnh luôn ổn định, lọt top đầu toàn quốc. Tỉnh luôn quan tâm, tạo điều kiện để mọi công dân trong lứa tuổi đến trường đều được tiếp cận bình đẳng các điều kiện về giáo dục. Chính vì thế, ngành giáo dục của Bắc Ninh đã đạt nhiều thành tích nổi bật. Tại kỳ thi học sinh giỏi quốc gia năm học 2023 - 2024, toàn tỉnh có 79/86 thí sinh đoạt giải với 11 giải Nhất, 23 giải Nhì, 28 giải Ba, 17 giải Khuyến khích, đạt tỷ lệ 91,86%, xếp thứ 2 toàn quốc. Ngoài ra, 15 học sinh được chọn dự kỳ thi chọn Đội tuyển Olympic quốc gia.

Tiếp đó, tại kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế năm 2024, Bắc Ninh có 3 học sinh dự thi. Kết quả, 1 Huy chương Vàng Olympic quốc tế môn Hóa học, 1 Huy chương Đồng Olympic quốc tế môn Toán và 1 Huy chương Đồng Olympic Vật lý châu Âu.

Lễ chào cờ của các đội tuyển trong Lễ xuất quân được tổ chức tại Văn Miếu - Bắc Ninh. Ảnh: Báo Nhân dân

Ngoài ra, tại kỳ thi tốt nghiệp THPT 2024, học sinh Bắc Ninh đạt 7,21 điểm trung bình các môn thi, xếp thứ 5 toàn quốc. Điểm trung bình các môn Vật lý, Toán, Hóa học, Lịch sử, Địa lý, Ngữ văn, Tiếng Anh nằm trong tốp 10 toàn quốc; 13 thủ khoa Khối C toàn quốc với tổng điểm 29.75; 37 Á khoa Khối C toàn quốc với tổng điểm 29.50 và 2 Á khoa Khối D toàn quốc với tổng điểm 28.70.

Bắc Ninh còn để lại ấn tượng lớn với thành tích với 2.558 lượt thí sinh đạt điểm trên 26,5 theo các khối A, B, C, D, A1; tỷ lệ thí sinh đạt điểm trên 26,5 các khối A (6,46%), D (4,04%), A1 (3,33%) dẫn đầu toàn quốc; khối C (11,17%) xếp thứ 4 toàn quốc, khối B (1,46%) xếp thứ 12 toàn quốc.

Hay trong Kỳ thi Olympic Toán học sinh viên và học sinh toàn quốc lần thứ 30 năm 2024, học sinh Bắc Ninh đạt 2 Huy chương Vàng, 1 Huy chương Bạc và 3 Huy chương Đồng.