Thị xã duy nhất của Việt Nam từng lên thành phố, rồi lại được chuyển thành thị xã

Sơn Tây là đô thị vệ tinh, là thị xã duy nhất ở phía Tây của Thủ đô Hà Nội, có diện tích tự nhiên là khoảng 11.720,0ha; bao gồm 15 đơn vị hành chính (9 phường và 6 xã), có quy mô dân số là 156.480 người (không bao gồm lực lượng quân đội đứng chân trên địa bàn). Dự báo đến năm 2050, dân số của Sơn Tây sẽ đạt 260.000 người.

Đặc biệt, Sơn Tây còn là trung tâm kinh tế, văn hóa, du lịch phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội; phát triển các chức năng về dịch vụ thương mại, y tế, giáo dục - đào tạo cấp vùng, du lịch văn hóa lịch sử, du lịch tâm linh, du lịch sinh thái, gắn với những giá trị lịch sử truyền thống của địa phương, công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, làng nghề và sản xuất nông nghiệp hàng hóa chất lượng cao để hỗ trợ cho nhu cầu của đô thị trung tâm.

Thị xã Sơn Tây với vị trí cửa ngõ Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội, có vai trò quan trọng trong giao thương, kết nối trong vùng thủ đô và các vùng xung quanh. Đây là vùng đất đặc thù, mang đậm bản sắc riêng về văn hóa với nhiều di sản văn hóa phi vật thể, vật thể, danh lam thắng cảnh phong phú, đa dạng, nhiều tiềm năng, lợi thế cho phát triển du lịch - dịch vụ. Sơn Tây với bản sắc thiên nhiên đa dạng, nằm dưới chân núi Ba Vì, hồ Đồng Mô, hồ Xuân Khanh, làng văn hóa các dân tộc Việt Nam, sông Hồng, sông Tích, sông Hang.

Sơn Tây còn là đô thị cổ, có truyền thống văn hóa lâu đời, đô thị văn hóa lịch sử, là trung tâm, là hạt nhân của "Văn hóa xứ Đoài"; là trung tâm kinh tế - văn hóa, xã hội của khu vực phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội. Truyền thống lâu đời với trung tâm thành phố hình thành từ thế kỷ XVII, thành cổ Sơn Tây, Đền Và, Văn Miếu, làng cổ Đường Lâm, lễ hội, ẩm thực, làng nghề truyền thống... vùng nông thôn đậm bản sắc tâm linh với các địa danh linh thiêng từ ngàn năm: Đền Và, chùa Mía, lăng vua Ngô Quyền - Phùng Hưng; có nhiều đặc sản ẩm thực với truyền thống về chất lượng và thủ công đến từ các vùng lân cận.

Danh xưng "Sơn Tây" chính thức xuất hiện vào năm 1469, đánh dấu sự ra đời của đơn vị hành chính này trực thuộc Trung ương. Đến nay, danh xưng ấy đã tồn tại 556 năm.

Ngày 30/12/1924, thị xã Sơn Tây được thành lập. Thị xã Sơn Tây là thủ phủ của tỉnh Sơn Tây, bao gồm 6 huyện: Quốc Oai, Quảng Oai, Tùng Thiện, Phúc Thọ, Thạch Thất, Bất Bạt. Tháng 6/1965, thị xã Sơn Tây cùng với các huyện của tỉnh Sơn Tây sát nhập với tỉnh Hà Đông thành tỉnh Hà Tây.

Năm 1979, thị xã Sơn Tây cùng một số huyện của tỉnh Hà Sơn Bình được chuyển về thành phố Hà Nội. Đến tháng 10/1991, thị xã Sơn Tây được tách và chuyển về trực thuộc tỉnh Hà Tây.

Thị xã Sơn Tây được công nhận là đô thị loại 3 vào năm 2006. Sau đó, Chính phủ ban hành quyết định thành lập thành phố Sơn Tây thuộc tỉnh Hà Tây.

Đến tháng 8/2008, Thủ đô được mở rộng địa giới hành chính. Cùng toàn bộ tỉnh Hà Tây, thành phố Sơn Tây được nhập về Hà Nội.

Giữa tháng 11/2008, HĐND thành phố Sơn Tây họp bất thường ra nghị quyết đề nghị chuyển đơn vị này thành thị xã. Đề xuất được HĐND Hà Nội thông qua vào cuối năm, Sơn Tây trở lại thành thị xã sau 15 tháng được gọi là thành phố.

Năm 2020, thị xã Sơn Tây được Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới; kinh tế có bước tăng trưởng khá, du lịch được chú trọng khai thác tốt, trong đó có sản phẩm “Trải nghiệm ẩm thực truyền thống Bắc Bộ tại làng cổ Đường Lâm” đã được nhận giải thưởng sản phẩm du lịch bền vững ASEAN năm 2024; bộ mặt đô thị, nông thôn có nhiều khởi sắc, công tác an sinh xã hội được quan tâm thực hiện tốt, thị xã không còn hộ nghèo; công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị được củng cố, khối đại đoàn kết toàn dân được tăng cường…