'Quái vật' nước ngọt lớn nhất hành tinh: Làm bá chủ dòng sông Amazon, tấn công cả cá sấu non và cá piranha hung bạo

Vẻ đẹp khổng lồ của dòng sông Amazon

Cá Arapaima, còn được biết đến với tên gọi Pirarucu hay Paiche, là loài đặc hữu của sông Amazon và sông Essequibo ở Nam Mỹ. Loài này được nhà sinh vật học người Thụy Sĩ Louis Agassiz khám phá vào năm 1829. Tên địa phương "pirarucu" được ghép từ "pira" (cá) và "urucum" (màu đỏ).

Cá Arapaima

Arapaima đại diện cho họ Arapaimidae trong bộ cá rồng Osteoglossiformes. Đây là một trong những loài cá nước ngọt lớn nhất hành tinh. Khi trưởng thành, chúng thường dài khoảng 2 mét, nặng từ 100 đến 200kg. Cá biệt, thế giới từng ghi nhận cá thể dài tới 4m và nặng 300kg. Vào ngày 27/2/2015, một con cá Arapaima nặng 460 pound (khoảng 208kg) đã bị bốn người tại Thái Lan bắt được, lập kỷ lục vào thời điểm đó.

Về ngoại hình, cá có phần đầu lớn, môi rộng, mắt tròn và thân dài hơn hẳn so với đầu của các loài cá thông thường. Vây lưng nằm gần cuối thân, đuôi hơi nhọn, và vảy to, tròn. Màu sắc chủ đạo thường là đen kết hợp xanh dương, điểm xuyết các vạch màu đỏ trên đuôi.

"Áo giáp" tự nhiên thách thức cá Piranha

Năm 2019, tạp chí Matter của Mỹ đã công bố nghiên cứu về cấu trúc vảy đặc biệt của loài cá này. Dù sống chung với loài cá Piranha hung bạo, vảy của cá Pirarucu có thể bị biến dạng nhưng không hề bị xước hay rách trước những cú cắn.

Các nhà khoa học từ Đại học California phát hiện lớp trong của vảy rất cứng nhưng linh hoạt, được kết nối bởi collagen và một lớp khoáng chất bên ngoài. Lớp collagen này dày tương đương một hạt gạo, dày hơn hẳn so với các loài cá khác. Robert Ritchie, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: "Khác với giáp nhân tạo mà con người tạo ra phải dùng chất kết dính thứ ba, các lớp vảy cá được liên kết tại cấp độ nguyên tử và cùng phát triển để tạo thành một khối vững chắc nhưng vẫn giữ được độ đàn hồi cần thiết". Collagen khoáng hóa chính là chìa khóa liên kết vật liệu cứng và mềm này.

Cấu trúc này đang trở thành cảm hứng cho các kỹ sư chế tạo áo chống đạn và vật liệu siêu bền nhẹ.

Kỹ năng săn mồi và sinh tồn độc đáo

Dù có thân hình đồ sộ, Arapaima săn mồi rất linh hoạt với phong cách tương tự cá voi: lặng lẽ tiếp cận, bất ngờ tăng tốc và há miệng lớn nuốt chửng con mồi. Chúng ăn cá, giáp xác, động vật nhỏ gần bờ, và cả cá Piranha. Thậm chí, chúng có thể nhảy khỏi mặt nước vài mét để bắt chim, rắn. Trong tình trạng đói cực độ, "quái vật" này tấn công cả cá sấu non. Với hàm răng nhọn xé thịt dễ dàng, Arapaima được xem là kẻ săn mồi hàng đầu Amazon.

Điểm đặc biệt giúp Arapaima sinh tồn trong mùa khô hoặc vùng thiếu oxy là khả năng thở khí trời. Ngoài mang, chúng có hệ thống mao mạch ở cổ họng hoạt động như phổi, cho phép lấy oxy trực tiếp từ không khí. Chúng cần ngoi lên đớp khí mỗi 5 đến 15 phút và thường ẩn mình dưới lớp bùn cát.

Tuy to lớn, loài cá này lại có bản tính hiền lành và khá nhát gan. Khi bị giật mình, chúng thường quẫy đuôi mạnh, bắn nước tung tóe như để khoe mẽ vóc dáng.

Giá trị kinh tế

Cá Arapaima sinh sản từ khoảng 5 tuổi. Mùa sinh sản bắt đầu từ tháng 1 đến tháng 4, cá cái đẻ trứng trên cát và cá đực thụ tinh, giữ trứng trong khoang bụng. Cá con nở từ tháng 5 đến tháng 8 và được bố mẹ thay phiên chăm sóc. Cá bố mẹ tiết ra pheromone để giữ đàn con không đi lạc.

Do thịt ngon, ngọt, cá hải tượng long là đặc sản và nguồn thực phẩm quý tại Nam Mỹ. Lưỡi cá phơi khô kết hợp vỏ cây guarana còn dùng để diệt giun, vảy dùng làm dũa móng tay. Tuy nhiên, giá trị kinh tế cao đã dẫn đến tình trạng săn bắt quá mức. Khảo sát tại bang Amazon cho thấy loài cá này đã biến mất ở nhiều đoạn sông và hiện được liệt kê trong Sách Đỏ thế giới.

Ngoài tự nhiên, cá hải tượng long rất được ưa chuộng làm cá cảnh tại Nam Mỹ và Đông Nam Á, đặc biệt là Thái Lan và Việt Nam. Được xem là loài cá phong thủy cỡ lớn nhất, nhiều "đại gia" tin rằng nuôi loài cá này giúp thể hiện quyền lực, mang lại sự thịnh vượng và may mắn nhờ màu sắc rực rỡ và dáng vẻ mạnh mẽ của chúng.