Phát hiện “kho báu sống” dưới khe đá Núi Bà Đen, trên thế giới chưa từng biết đến

Ngày 23/9/2025, giới khoa học Việt Nam đã chính thức công bố một phát hiện đặc biệt: một giống loài cua nước ngọt hoàn toàn mới, mang tên khoa học Tayninhon nuibaden, vừa được nhận diện tại khu vực Núi Bà Đen, tỉnh Tây Ninh. Phát hiện này không chỉ bổ sung một mắt xích mới vào bản đồ đa dạng sinh học thế giới mà còn khẳng định giá trị sinh thái độc đáo của vùng đất này.

Công trình nghiên cứu là kết quả hợp tác của nhóm các nhà khoa học thuộc Chi nhánh Phía Nam, Trung tâm Nhiệt đới Việ - Nga, phối hợp cùng Viện Sinh học và Viện Khoa học sự sống (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Kết quả nghiên cứu đã được xuất bản trên tạp chí quốc tế uy tín Zootaxa vào ngày 17/9/2025.

Tên giống mới Tayninhon được đặt theo tỉnh Tây Ninh, còn tên loài nuibaden lấy từ chính địa danh Núi Bà Đen – nơi loài cua được tìm thấy. Việc đặt tên theo địa danh không chỉ thể hiện sự gắn kết giữa loài sinh vật với vùng đất đặc hữu mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Tây Ninh trên phương diện khoa học, đồng thời nhấn mạnh trách nhiệm bảo tồn những nguồn tài nguyên sinh học quý giá của Việt Nam.

Theo mô tả khoa học, Tayninhon nuibaden có những đặc điểm khác biệt:

Mai: Gần vuông, bề mặt phẳng với nhiều nếp nhăn và gân nổi ở vùng mang.

Đặc điểm khác: Góc ổ mắt ngoài hình tam giác, mép trán rộng và hơi lõm, rãnh hình chữ H rõ nét.

Chân: Các cặp chân bò phát triển cân đối, trong đó cặp thứ ba dài nhất.

Loài cua mới này sinh sống trong các khe nứt và khe đá có dòng nước chảy chậm ở độ cao khoảng 400 m. Khác với nhiều loài cua khác, chúng hoạt động cả ngày lẫn đêm, không đào hang và không sống trên cây. Môi trường sống của chúng đặc trưng bởi những khối đá granite lớn xếp chồng lên nhau.

Phát hiện này khẳng định Núi Bà Đen, vốn được biết đến là “nóc nhà Nam Bộ” và điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, nay còn được công nhận là một “kho báu sinh học” chứa đựng những loài đặc hữu hiếm gặp. Đây là bằng chứng khoa học quan trọng để tỉnh Tây Ninh định hình các chính sách cân bằng giữa khai thác du lịch và bảo tồn sinh thái, mở ra cơ hội phát triển du lịch sinh thái khoa học.

Tayninhon nuibaden xuất hiện tại khu vực Núi Bà Đen, tỉnh Tây Ninh

Tuy nhiên, sinh cảnh của Tayninhon nuibaden đang chịu nhiều sức ép từ sự phát triển hạ tầng du lịch, hoạt động nông nghiệp và biến đổi khí hậu. Những tác động này đang dần thu hẹp không gian sống của loài.

Dựa trên tiêu chuẩn của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), nhóm nghiên cứu đã đề xuất xếp Tayninhon nuibaden vào mức Sẽ nguy cấp (Vulnerable - VU). Điều này có nghĩa là quần thể loài đang có nguy cơ suy giảm nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời.

Các nhà khoa học khuyến nghị cần sớm triển khai chương trình giám sát, nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học của loài, đồng thời tích hợp công tác bảo tồn vào chiến lược phát triển du lịch bền vững của địa phương.

Phát hiện Tayninhon nuibaden không chỉ mang lại niềm tự hào khoa học cho Việt Nam, mà còn là cơ hội để Tây Ninh khẳng định giá trị của Núi Bà Đen, nơi không chỉ có truyền thuyết và phong cảnh hùng vĩ, mà còn lưu giữ những bí mật sinh học độc nhất vô nhị.