Nơi đầu tiên có điện ở Việt Nam: Không phải Hà Nội hay Sài Gòn, là cái tên không ai ngờ đến

Trong cuốn “Hạ tầng đô thị Sài Gòn buổi đầu” của PGS.TS Trần Hữu Quang thì Hà Nội hay Sài Gòn đều không phải nơi đầu tiên có điện. Thành phố có niềm vinh hạnh đó chính là Hải Phòng. Sau khi thành phố hoa phượng đỏ có đèn điện chiếu sáng vào năm 1892, Hà Nội và Sài Gòn mới lần lượt có.

Cuốn "Lịch sử Công Thương Việt Nam 1945-2010" cho biết, Hải Phòng đã xây dựng nhà máy điện nhiệt than đầu tiên của xứ Đông Dương, có tên Nhà Đèn Vườn Hoa, công suất 750 kW vào tháng 4/1892, sau đó 2 năm thì nhà máy này đi vào hoạt động. Trong khi đó, tháng 12/1892 Hà Nội mới xây dựng nhà máy điện và cũng phải mất 3 năm sau mới có thể đi vào hoạt động. Dựa vào các dữ liệu đó mà nhiều người tin rằng Hải Phòng là nơi đầu tiên có điện ở Việt Nam.

Hải Phòng là nơi có điện đầu tiên ở Việt Nam.

Theo tìm hiểu, đèn điện lần đầu xuất hiện ở Việt Nam khi ông Paul Doumer giữ chức toàn quyền Đông Dương. Paul Doumer có nhiệm kỳ từ tháng 6/1931 – tháng 5/1932.

Đây một điều đáng kinh ngạc bởi vào thập niên 80 của thế kỷ 19, ngay ở Paris (Pháp), người ta còn coi điện là phương tiện xa xỉ, tốn kém và mãi đến năm 1888-1889 mới quyết định dùng đèn điện để thắp sáng một số trung tâm hành chính.

Vậy Hải Phòng chắc chắn phải có những lý do xác đáng để có điện đầu tiên ở Việt Nam và trên toàn cõi Đông Dương.

Lý do thứ nhất, từ năm 1887, người Pháp thành lập tỉnh rồi đến năm 1888 là thành phố Hải Phòng và đầu tư lớn để biến nơi đây trở thành “thủ đô” kinh tế ở Bắc Kỳ. Việc đầu tiên người Pháp làm là biến một làng chài nhỏ thành cảng biển lớn nhất Bắc Kỳ, đầu mối giao thông quan trọng trên các tuyến hàng hải quốc tế và là một trung tâm công nghiệp lớn của Liên bang Đông Dương. Đến năm 1902, tuyến đường sắt Hà Nội - Hải Phòng (102 km) được người Pháp đưa vào vận hành chỉ sau một thời gian xây dựng. Sau 20-30 năm, Hải Phòng lần lượt mọc lên các Công ty chế tạo cơ khí, công ty sửa chữa, đóng tàu và luyện kim, các nhà máy sản xuất rượu, bia, xay xát gạo.

Đặc biệt là Công ty Xi măng Nhân tạo Portland Đông Dương (Société des Ciments Portland artificiels de l’Indochine) đã xây dựng tại đây nhà máy xi măng đầu tiên của Đông Dương vào năm 1899. Với công suất thiết kế ban đầu đạt 30.000 tấn xi măng và hàng loạt xưởng cơ khí và hệ thống máy đóng bao đay hoặc bao giấy hiện đại. Đây được xem là công trình công nghiệp quan trọng bậc nhất của người Pháp tại Đông Dương. Và tất cả các hoạt động của “thủ phủ kinh tế” đều cần đến điện năng.

Thời điểm Hải Phòng có điện, ngay ở Paris (Pháp), người ta còn coi điện là phương tiện xa xỉ, tốn kém.

Lý do thứ hai, Hải Phòng gần Quảng Ninh, nơi cung cấp nguồn than ổn định cho sản xuất điện. Việc vận chuyển than từ Hòn Gai về Hải Phòng theo đường thuỷ rất thuận tiện.

Tại Hà Nội, nhà máy đèn Bờ Hồ ra đời theo hợp đồng ký kết giữa Công ty điện khí Đông Dương và Đốc lý Hà Nội (ngày 6/12/1892). Đây là nền móng, cơ sở điện lực đầu tiên của Hà Nội gắn liền với sự nghiệp hình thành, phát triển của ngành điện sau này.

Tháng 7/1894, hội đồng thành phố thông qua hợp đồng và thời điểm khởi công xây dựng xưởng phát điện Hà Nội (còn gọi là Nhà máy đèn Bờ Hồ) tại phố Francis Garnier (nay là phố Đinh Tiên Hoàng).

Tháng 12/1892 Hà Nội mới xây dựng nhà máy điện và cũng phải mất 3 năm sau mới có thể đi vào hoạt động.

Năm 1922, sản lượng điện do Nhà máy đèn Bờ Hồ là 2 triệu kWh, cung cấp điện cho thành phố Hà Nội, Hà Đông và các vùng lân cận. Cách mạng tháng Tám thành công, những người thợ điện kiên trì bám ca, bám máy để duy trì dòng điện thắp sáng Thủ đô và chuẩn bị cùng cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp.

Ngày 10/10/1954, Hà Nội được giải phóng, nhà máy đèn Bờ Hồ được tiếp quản và trở thành “cái nôi” của ngành điện Việt Nam và được đổi tên thành Nhà máy điện Hà Nội.

Sài Gòn lần đầu được chiếu sáng bằng điện vào năm 1897.

Theo sách Hạ tầng đô thị Sài Gòn buổi đầu, Sài Gòn lần đầu được chiếu sáng bằng điện vào năm 1897, khi nhà máy điện đầu tiên của thành phố được xây xong và vận hành.

Thời gian đầu, nhà máy này cung cấp điện cho 40 đèn hồ quang, 394 đèn dây tóc với nhiều công suất khác nhau để chiếu sáng đường phố, và 100 bóng đèn có công suất 6 nến để thắp sáng cho các biệt thự công của thành phố. Từ năm 1897 cho tới năm 1904, chỉ có một số khu vực được thắp bằng đèn điện.