Người Việt Nam đầu tiên chế tạo máy bay là ai?

Theo Thư viện Quốc gia Việt Nam, ông Hồ Đắc Cung (sinh năm 1907) được xem là người đầu tiên chế tạo máy bay tại Việt Nam. Chiếc máy bay đặc biệt của ông Cung được đặt tên là "Con rận trời 132".

Tài liệu còn lưu giữ tại Thư viện cho biết, tờ Tràng An Báo - một tờ báo quốc ngữ xuất bản ở Huế trong số báo 19 ra ngày 3/5/1935 đã đăng bài giới thiệu về ông Hồ Đắc Cung và chiếc máy bay do ông tự chế tạo. Bài viết trên Tràng An Báo có tiêu đề: "Ông Hồ Đắc Cung tự chế ra một chiếc máy bay" và cung cấp một số thông tin đáng chú ý.

Theo nội dung bài báo: "Ông Hồ Đắc Cung trước học ở Trường Nguyễn Phan Long trong Saigon, sau qua Pháp học ở Montpellier tại Trường Kỹ nghệ điện học, làm việc ở Marseille 2 năm trước rồi mới trở về nước. Từ 6 năm nay, ông Cung giúp hãng chữa ô tô của ông Didier ở Saigon. Ngoài nghề chữa ô tô, ông thích nhất nghề máy bay. Một lần, ông đi xem chớp bóng thấy ông Henry Mignet chế ra được thứ máy bay nhỏ kêu là "rận trời" (pon du ciel), ông Cung liền phỏng theo kiểu đó mà làm một thứ máy bay mới".

Chân dung Hồ Đắc Cung trên “Hà thành Ngọ báo”.

“Con rận trời”, là cách gọi một loại máy bay trở thành một trào lưu thịnh hành trong những năm 1930. Thành công vang dội của Henri Ford (Mỹ) trong việc sản xuất loại ô tô nhỏ, tốt, lại rẻ tiền cho số đông được đặt biệt hiệu là “Con rận xa lộ” (Le Pou de la Route) đã khích lệ nhà sáng chế người Pháp Henri Mignet khởi xướng một trào lưu sản xuất và sử dụng loại máy bay cá nhân, nhỏ, nhẹ, tiện nghitối giản,rẻ tiền nên được gọi là “Con rận trời”. Trào lưu này phát triển mạnh đặc biệt ở các nước Tây Âu rồi lan sang các thuộc địa, ban đầu chỉ đáp ứng nhu cầu thể thao và giải trí mạo hiểm hơn là vận tải…

Ông Hồ Đắc Cung cùng chiếc máy bay đang chế tạo.

Khi trở về nước, vốn say mê với thú bay, sau một lần mua vé để bay lượn trên bầu trời Sài Gòn bằng máy bay “Émeraude”, Hồ Đắc Cung quyết định sẽ thực hiện ước mơ bằng việc tự chế tạo một “Con rận trời”. Ông mua sách của Mignet để học hỏi và dự kiến chế tạo một máy bay thân gỗ, đạt vận tốc 120km/giờ, đạt độ cao 3.000m. Ông đã bán hết gia sản, nhưng vẫn còn thiếu tiền. Sắm được một động cơ 6 sức ngựa thì không cất cánh nổi. Qua tờ Hà Thành Ngọ báo vận động tài trợ mãi mới được…17 đồng; gặp cả người thân đại gia “Công tử Bạc Liêu” vận động cũng không có kết quả… Cuối cùng, Hồ Đắc Cung quyết định viết thư xin Hoàng đế Bảo Đại mới về nước chấp chính. Trong thư, ông nói ước mơ “một người An Nam làm được một cái máy bay để bay trên bầu trời An Nam”… Bất ngờ, ông nhận được một món tiền từ Bảo Đại gửi tới đủ để sắm một động cơ của Hãng Poinssard nổi tiếng có công suất 25 CV nhập từ chính quốc.

Trên chiếc máy bay 2 thân cánh được trang bị động cơ Poinsard 25CV tự chế tạo, Hồ Đắc Cung đã thực hiện 3 lần cất hạ cánh, mỗi lần bay chừng 70m và trong lần hạ cánh cuối cùng gặp sự cố khiến người lái bị thương và thiết bị hư hỏng nhẹ. Những chuyến bay thử từng diễn ra từ tháng 10, nhưng phải đến ngày 3/12/1935 nó mới thành công. Sự kiện được dư luận xã hội ghi nhận như một thành công của người Việt tìm tòi sáng tạo.

Cùng thử nghiệm với Hồ Đắc Cung vào ngày 3/12/1935 còn có một phi công người Pháp tên Testelin, người cũng cất cánh với “con rận” của mình. Những thông tin báo chí tại thời điểm đó tương đối hạn chế nên không có nhiều hình ảnh về ông Hồ Đắc Cung và chiếc máy bay đầu tiên do người Việt chế tạo. Hơn thế nữa, thông tin về số phận của nhà sáng chế và “Con rận trời 132” sau này cũng không được rõ ràng. Tuy vậy, đây vẫn là một sự kiện đáng nhớ, ghi dấu sự nỗ lực và đam mê sáng tạo trong lĩnh vực hàng không thời bấy giờ.