Loài cây quý hiếm bậc nhất thế giới, chỉ xuất hiện ở 2 quốc gia, riêng Việt Nam sở hữu tới 1.000 cây

Trên thế giới có nhiều loại gỗ quý hiếm nhưng không thể không nhắc đến loài cây gỗ quý hiếm bách vàng Việt Nam (tên khoa học là Xanthocyparis vietnamensis).

Bách vàng Việt Nam còn được gọi là hoàng đàn vàng Việt Nam, là một trong những loài cây quý hiếm và độc đáo nhất trên thế giới. Với số lượng chỉ khoảng 1.000 cây tại Việt Nam và duy nhất một cây tại Trung Quốc, loài cây này không chỉ mang giá trị sinh học mà còn là biểu tượng của sự kiên cường và vẻ đẹp thiên nhiên.

Loại gỗ quý hiếm chỉ 2 quốc gia có, riêng Việt Nam sở hữu tới 1.000 cây và một cây duy nhất được tìm thấy ở Trung Quốc

Ở nước ta, loài cây này lần đầu tiên được phát hiện tại dãy núi Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang (cũ) vào năm 1999. Đặc biệt, vào tháng 4/2012, một cây duy nhất đã được báo cáo từ Khu Bảo tồn thiên nhiên Mulun ở tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Điều này càng nhấn mạnh sự hiếm hoi và quý giá của loài cây này.

Thông thường loài cây quý bách vàng Việt Nam là cây nhỏ đến trung bình, với chiều cao từ 10 - 15m. Thân cây tròn, thẳng, vỏ màu nâu đỏ đến nâu xám. Đặc biệt, cây mọc trên những địa điểm không thể tiếp cận hoặc khó tiếp cận trên các khối núi đá vôi dốc. Gỗ của bách vàng có màu nâu vàng, thớ mịn, cực kỳ cứng và có mùi thơm nồng. Chất lượng tuyệt hảo của gỗ, cùng với nhu cầu sử dụng trong văn hóa Đông Á, đã khiến loài cây này trở nên vô cùng quý hiếm.

Bách vàng Việt Nam đã được Sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) xếp hạng loài cây bị đe dọa tuyệt chủng hoàn toàn trong tự nhiên (EN). Mối đe dọa chính đến từ việc khai thác gỗ bừa bãi. Gỗ của loài cây này được săn đón để làm nhà, vật phẩm phong thủy và đồ mỹ nghệ, dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng số lượng cây lớn đang phát triển tốt, theo Dân Việt.

Ngoài ra, việc mất môi trường sống do phá rừng cũng là một nguyên nhân quan trọng. Sự phát triển của cơ sở hạ tầng và mở rộng nông nghiệp đã làm giảm diện tích rừng, nơi bách vàng sinh sống.

Trước nguy cơ tuyệt chủng, bách vàng Việt Nam được xếp vào Nhóm IA của Danh mục Thực vật rừng, Động vật rừng Nguy cấp, Quý, Hiếm. Điều này đồng nghĩa với việc nghiêm cấm mọi hành vi khai thác và buôn bán. Các nhà khoa học đang nỗ lực bảo vệ và nhân giống loài cây này. Cụ thể, các chương trình bảo tồn tại địa phương và quốc tế đang được triển khai, nhằm bảo tồn và phục hồi quần thể bách vàng.

Điểm nổi bật khiến loại gỗ này đắt đỏ là bởi gỗ bách vàng có mùi thơm đặc trưng và khả năng chống mối mọt tự nhiên. Trong văn hóa địa phương, gỗ bách vàng được sử dụng để chế tác các vật phẩm thờ cúng, với niềm tin rằng hương thơm của nó có thể bảo quản thi hài. Chính vì giá trị này, các cây bách vàng lớn ở độ cao thấp đã bị khai thác gần như hoàn toàn, chỉ còn lại những cây nhỏ, cong queo. Cây lớn nhất được ghi nhận hiện nay chỉ có đường kính khoảng 40 cm.

Loài cây quý hiếm này không dừng lại ở giá trị kinh tế mà còn có ý nghĩa sinh thái to lớn. Đây thực sự là một "người hùng thầm lặng" trong việc bảo vệ sự cân bằng sinh thái và chống biến đổi khí hậu như hấp thụ CO2 và cải thiện chất lượng không khí: Giống như các loài cây khác, Xanthocyparis vietnamensis hấp thụ khí CO2 trong quá trình quang hợp, góp phần giảm lượng khí nhà kính trong không khí. Loài cây này thường mọc trên các vùng núi đá vôi hiểm trở, giúp giữ đất và ngăn chặn xói mòn, đặc biệt trong các khu vực dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu.

Bách vàng Việt Nam cung cấp môi trường sống cho nhiều loài động thực vật khác thông qua quá trình cộng sinh, góp phần duy trì hệ sinh thái tự nhiên.

Điều đáng nói loài cây này có khả năng sinh trưởng ở các điều kiện khắc nghiệt, như trên núi đá vôi ở độ cao từ 1.000-1.600m. Điều này giúp nó trở thành một biểu tượng cho sự bền bỉ và khả năng thích nghi trong bối cảnh khí hậu thay đổi.

Đáng tiếc thay, bách vàng Việt Nam đang trên bờ vực tuyệt chủng. Nguyên nhân chủ yếu đến từ tình trạng khai thác gỗ trái phép, bởi giá trị thương mại của gỗ bách vàng không ngừng tăng cao. Ngoài ra, các hoạt động phá rừng, mở rộng nông nghiệp và phát triển hạ tầng cũng làm thu hẹp môi trường sống của loài cây này.

Mặc dù bách vàng vẫn ra nón và kết hạt trong môi trường tự nhiên, nhưng đáng lo ngại là không có sự tái sinh của cây con được ghi nhận. Điều này cho thấy, ngay cả với những nỗ lực bảo tồn hiện tại, loài cây này vẫn đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng rất cao. Cần có những biện pháp bảo tồn quyết liệt và hiệu quả hơn nữa để bảo vệ báu vật thiên nhiên độc đáo này cho các thế hệ tương lai. Sự tồn tại của bách vàng không chỉ là trách nhiệm của riêng Việt Nam mà còn là của cả cộng đồng quốc tế.