Loài cây quý hiếm bậc nhất thế giới, chỉ có duy nhất 1 lá trong đời, ở Việt Nam cũng có, giúp giảm ho, giải độc, giảm đau

Đặc điểm nhận dạng và sinh học

Cây một lá thuộc họ Orchidaceae (Lan) và mang nhiều tên gọi dân dã khác nhau như thanh thiên quỳ, lan một lá, lan cờ, châu diệp, slam lài, bửa thoọc, bầu thoọc. Đây là một loài cây địa sinh, thuộc dạng cỏ sống lâu, với chiều cao khiêm tốn từ 10 - 20cm. Điểm nhấn độc đáo nhất chính là thân rất ngắn, mọc từ củ tròn to, có thể nặng tới 1,5 - 20g. Từ củ này, chỉ nhú lên một lá duy nhất, mọc riêng lẻ và phát triển sau khi hoa đã tàn.

Chiếc lá đặc biệt này có hình trái tim hoặc hình tròn, đường kính khoảng 10 - 25 cm. Gân lá tỏa đều từ cuống, xếp thành hình chân vịt, tạo nên một vẻ đẹp thanh thoát. Cuống lá dài khoảng 10 - 20 cm, mang màu tím hồng đặc trưng.

Cây một lá - Loài cây quý hiếm ưa bóng, đặc biệt là môi trường ẩm và thường mọc trong các hốc đá, dưới tán rừng kín

Cụm hoa của cây một lá thường có cán dài khoảng 20 - 30 cm, với khoảng 15 - 20 hoa mọc thưa. Hoa có màu sắc đa dạng, từ trắng, đốm tím hồng đến vàng xanh hơi ngả lục. Lá đài và cánh hoa có hình dạng tương đồng. Mùa hoa nở rộ vào khoảng tháng 3 - 5, với đặc điểm đầu cánh hoa chụm lại khi nở, tạo nên hình dáng giống như một chiếc đèn lồng độc đáo.

Quả của cây là dạng nang, hình thoi, có nhiều khía giống như quả khế non, dài khoảng 2 - 3 cm. Mùa quả thường rơi vào tháng 4 – 6. Điều đáng chú ý là thông thường sau khi hoa tàn thì lá cây mới bắt đầu phát triển. Chính vì vậy, tại các thời điểm nhất định, cây có thể chỉ mang hoa hoặc quả mà không có lá, hoặc ngược lại, chỉ có lá mà không có hoa và quả. Đặc điểm chỉ mang duy nhất một lá này lý giải cho tên gọi "cây một lá".

Môi trường sống và giá trị dược liệu

Là loài cây quý hiếm, cây một lá rất khó tìm thấy. Chúng ưa bóng râm, đặc biệt là những môi trường ẩm ướt. Cây thường mọc trong các hốc đá, dưới tán rừng kín thường xanh ẩm hoặc tán cây lá rộng, ở độ cao từ 600 – 1500m.

Không chỉ sở hữu vẻ ngoài độc đáo, cây một lá còn có giá trị dược liệu cao. Các bộ phận của cây, bao gồm lá và củ, đều được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian. Với vị ngọt nhạt, hơi đắng, chúng được dùng để thanh nhiệt, nhuận phế, giảm ho, tán ứ, giải độc và giảm đau.

Một số bài thuốc phổ biến từ cây một lá

Giải độc: Phơi khô 2-3 lá, cắt nhỏ, hãm nước sôi uống 3 lần/ngày.

Chữa lao phổi và ho: Sắc hoặc hấp đường 10-20 lá mỗi ngày, hoặc chế biến thành cao lỏng để uống.

Chữa viêm nhiễm, mụn nhọt, lở loét: Giã nát lá tươi đắp lên vùng bị ảnh hưởng.

Viêm miệng, viêm họng cấp tính: Nhai kỹ vài lá tươi đã rửa sạch.

Hỗ trợ điều trị tạng lao: Nấu khoảng 15g cây với thịt lợn ăn như canh.

Hỗ trợ tiêu hóa cho trẻ suy dinh dưỡng: Nấu 5-10g củ với thịt lợn nạc hoặc trứng gà ăn cùng cơm.

Bồi bổ cơ thể: Ngâm 1kg lá và củ khô với 5 lít rượu trong ít nhất 30 ngày, mỗi ngày uống 1 ly nhỏ.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, mặc dù có nhiều công dụng chữa bệnh, việc sử dụng cây một lá cần được cân nhắc và tham khảo ý kiến từ thầy thuốc hoặc các bác sĩ có chuyên môn để đảm bảo sử dụng đúng liều lượng và cách thức, tránh lạm dụng.