Loại cá cả thế giới chỉ Việt Nam có, là 'báu vật' ở dòng sông Nho Quế

Cá Mỵ (còn gọi cá My, cá Mi), từng nổi tiếng là đặc sản vùng cao, nay gần như tuyệt chủng trong tự nhiên, gây lo ngại cho giới khoa học và bảo tồn.

Theo tài liệu, cá Mỵ có tên khoa học Golden Sinilabeo graffeuilli, thuộc họ cá chép (Cyprinidae), phân bố chủ yếu ở sông Nho Quế và rải rác tại một số suối đá ở Tuyên Quang như Má, Việt Vinh, Hữu Vinh, Mậu Duệ… Loài cá này có thân dài, vảy lớn, hai đôi râu, vây ánh xám và vàng đặc trưng.

Trước kia, cá nặng trung bình 1 - 3 kg, con to lên tới 6 - 7 kg, thịt thơm ngon, chắc ngọt, được xem là đặc sản trong mâm cơm ngày hội. Ngoài giá trị thực phẩm, cá Mỵ còn mang ý nghĩa văn hóa sinh thái, thường được nuôi cảnh trong ao lớn và trở thành biểu tượng gắn liền với đời sống đồng bào Cao nguyên đá.

Cá Mỵ ngày nay đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.

Nếu như vài chục năm trước, cá Mỵ vẫn còn xuất hiện nhiều trong tự nhiên thì nay việc bắt gặp loài cá này trên dòng Nho Quế trở thành chuyện hiếm hoi. Nguyên nhân đến từ hàng loạt tác động: môi trường sống bị thu hẹp, dòng chảy thay đổi bởi thủy điện, biến đổi khí hậu làm biến dạng tập tính sinh sản, và nghiêm trọng nhất là tình trạng khai thác tận thu bằng lưới điện, chất nổ, bẫy lưới hủy diệt.

Các bãi đẻ tự nhiên của cá Mỵ gần như biến mất, khiến quần thể suy giảm nghiêm trọng. Từ một loài cá quen thuộc trong đời sống, nay cá Mỵ được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam ở mức nguy cấp, trở thành một trong 8 loài cá nước ngọt có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất cả nước.

Trước thực trạng ấy, từ năm 2018, Trung tâm Thủy sản Hà Giang đã thực hiện đề tài nghiên cứu nhân giống và bảo tồn loài cá quý hiếm này. Các cán bộ kỹ thuật đã thu gom cá giống từ hộ dân, theo dõi tập tính sinh trưởng, thử nghiệm nhân nuôi trong ao để tái tạo quần thể.

Quá trình thử nghiệm cho thấy cá Mỵ hoàn toàn có thể thuần hóa trong môi trường ao, ăn các loại rong rêu và chất hữu cơ mục nát, mở ra triển vọng nuôi thương phẩm hoặc nuôi cảnh.

Tuy số lượng còn hạn chế, nhưng đây là tín hiệu khả quan đầu tiên để giữ lại nguồn gen quý của loài cá đặc hữu. Nếu thành công, cá Mỵ không chỉ được phục hồi trong môi trường tự nhiên mà còn có thể trở thành nguồn sinh kế mới cho người dân địa phương.

Sự tồn tại của cá Mỵ không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một loài thủy sản. Đây còn là “chứng nhân” của hệ sinh thái sông Nho Quế và Cao nguyên đá Đồng Văn nơi đã được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu. Việc bảo tồn thành công loài cá này sẽ bổ sung thêm sự đa dạng sinh học cho khu vực, đồng thời khẳng định giá trị của việc duy trì cân bằng tự nhiên.

Con đường bảo tồn cá Mỵ chắc chắn còn nhiều gian nan: môi trường sông suối tiếp tục bị tác động, thói quen khai thác tận diệt vẫn tồn tại, và nguồn cá bố mẹ trong tự nhiên ngày càng hiếm. Tuy nhiên, những nỗ lực của các nhà khoa học cho thấy hy vọng chưa khép lại.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học toàn cầu, câu chuyện cá Mỵ là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: mỗi loài bản địa, dù nhỏ bé. Giữ được cá Mỵ là giữ lại “hơi thở” cho dòng Nho Quế và niềm tự hào của Cao nguyên đá Đồng Văn.