Hòn đảo duy nhất Việt Nam nổi lên một lần rồi biến mất vĩnh viễn trong lòng biển, là hòn đảo nào? Ở đâu?

Hòn Tro hay còn được gọi là đảo tro (tiếng Pháp: île des Cendres), là một hòn đảo mới hình thành vào năm 1923 ở phía Nam đảo Phú Quý (thuộc tỉnh Bình Thuận), trên vùng biển ngoài khơi Nam Trung Bộ, Việt Nam. Hòn đảo núi lửa này chỉ tồn tại trong thời gian ngắn trước khi hoàn toàn biến mất vào lòng biển sâu.

Vào đầu năm 1923, người dân địa phương ven quần đảo Phú Quý đã chứng kiến một hiện tượng kỳ vĩ: cột khói lửa khổng lồ bốc cao cùng tiếng nổ vang dội giữa đại dương. Sự kiện địa chất này đã tạo điều kiện cho sự xuất hiện một hòn đảo, được gọi là Hòn Tro.

Theo lời kể của các bô lão và ghi chép từ thủy thủ tàu Vacasamaru của Nhật Bản, khu vực này xuất hiện cột khói đen dày đặc, bốc cao hơn 2.000m, cùng tiếng nổ vang dội liên hồi. Núi lửa phun trào dữ dội vào ngày 8/3/1923, nhưng chỉ với cường độ yếu. Sau một tuần tạm ngừng, ngọn núi lửa phun trở lại lần cuối vào ngày 20/3/1923.

Đứng trên đỉnh núi Cấm nhìn ra khơi, Hòn Tro đã chìm sâu dưới biển, chỉ còn trong ký ức dân gian và trong những tài liệu khoa học. Ảnh: P.X.D

Sự xuất hiện của Hòn Tro sau hoạt động núi lửa ngoạn mục đã thu hút sự chú ý đặc biệt của giới khoa học thời bấy giờ. Ghi chép lịch sử cho thấy vào ngày 13/3/1923, đoàn khảo sát thủy văn Pháp ở Đông Dương được giao nhiệm vụ khẩn cấp tìm hiểu về hòn đảo mới hình thành tại quần đảo Phú Quý. Chỉ 4 ngày sau, vào ngày 17/3/1923, họ đã có mặt tại hiện trường, tiến hành khảo sát thực địa và vẽ bản đồ chi tiết khu vực Hòn Tro. Kết quả khảo sát được trình bày lên Viện Hàn lâm Khoa học Pháp, hé mở bức tranh về kỳ quan thiên nhiên độc đáo này.

Mặc dù Hòn Tro đã tan biến vào lòng đại dương, ký ức về hòn đảo núi lửa phù du này vẫn ghi dấu ấn sâu đậm trong lịch sử địa chất và trong lòng người dân địa phương.

Theo ghi chép, Hòn Tro được hình thành từ những đống mảnh vụn màu đen, nhẹ xốp - đặc điểm điển hình của tro núi lửa, do đó, hòn đảo được đặt tên là "Hòn Tro". Bề mặt đảo xuất hiện nhiều khối đặc sít hơn, tập trung chủ yếu ở đỉnh điểm cao nhất, nơi có độ cao 0,75m và bề ngang 0,5m. Hòn đảo mang hình dạng trăng lưỡi liềm hay móng ngựa, với hai đầu nhọn bị cắt gọt thành vách đứng.

Tuy nhiên, Hòn Tro chỉ tồn tại trong thời gian ngắn ngủi. Ba tháng sau khi xuất hiện, hòn đảo đã biến mất hoàn toàn. Các nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng Hòn Tro có thể đã bị bào mòn và tan rã bởi sức mạnh của sóng gió, do cấu tạo từ những sản phẩm núi lửa chưa được kết dính chặt chẽ. Do đó, Hòn Tro được mệnh danh là "hòn đảo phù du", chỉ để lại dấu ấn trong ký ức dân gian và những trang sử liệu khoa học.

Việc thiết lập một trạm quan sát địa chấn tại đảo Phú Quý, nơi có vị trí gần gũi với cụm núi lửa Hòn Tro, là một bước đi thiết yếu.

Mặc dù Hòn Tro đã tan biến vào lòng đại dương, ký ức về hòn đảo núi lửa phù du này vẫn ghi dấu ấn sâu đậm trong lịch sử địa chất và trong lòng người dân địa phương. Tuy nhiên, sự biến mất của Hòn Tro không đồng nghĩa với việc hoạt động núi lửa ở Nam Trung Bộ đã chấm dứt. Trên thực tế, nhiều nhà khoa học lo ngại rằng những ngọn núi lửa ẩn chứa dưới đáy biển trong khu vực này, đặc biệt là khu vực Hòn Tro, vẫn có thể “thức giấc” bất cứ lúc nào.

Hòn Tro không còn, tuy nhiên một số nhà khoa học lo ngại hoạt động núi lửa ở Nam Trung Bộ vẫn có thể xuất hiện, đặc biệt là khu vực Hòn Tro. Do đó, việc thiết lập một trạm quan sát địa chấn ở đảo Phú Quý sát với cụm núi lửa Hòn Tro nhằm theo dõi và dự báo sự xuất hiện của chúng qua những chấn động nhỏ trước khi phun là cần thiết.