Đề xuất chấm dứt tổ chức mô hình chính quyền đô thị ở TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng

Dự kiến trình Quốc hội khóa XV tại kỳ họp thứ 9, dự luật này hứa hẹn mang lại những thay đổi sâu rộng, hướng tới sự tinh gọn, hiệu quả và tăng cường phân cấp, phân quyền giữa các cấp chính quyền.

Động thái này nằm trong lộ trình thực hiện chủ trương của Đảng về tinh gọn bộ máy chính trị, được cụ thể hóa sau khi sửa đổi Hiến pháp 2013. Theo đó, dự luật hướng đến việc loại bỏ cấp huyện, xây dựng mô hình chính quyền địa phương hai cấp, bao gồm cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) và cấp cơ sở (xã, phường, đặc khu).

Dự luật đề xuất một sự phân chia rạch ròi về nhiệm vụ và quyền hạn giữa cấp tỉnh và cấp cơ sở. Cấp tỉnh sẽ tập trung vào việc xây dựng cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch và quản lý vĩ mô. Các vấn đề có tính chất liên vùng, liên cơ sở, vượt quá khả năng giải quyết của cấp cơ sở, đòi hỏi chuyên môn sâu và đảm bảo tính thống nhất trên toàn cấp tỉnh cũng sẽ thuộc thẩm quyền của cấp tỉnh.

Đề xuất chấm dứt tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại bốn thành phố trực thuộc trung ương bao gồm TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng (Ảnh minh hoạ)

Ngược lại, cấp cơ sở sẽ là nơi trực tiếp triển khai các chính sách từ trung ương và cấp tỉnh, tập trung vào việc phục vụ người dân, giải quyết các vấn đề của cộng đồng dân cư, cung cấp các dịch vụ công cơ bản và thiết yếu. Đây cũng là cấp mà sự tham gia của cộng đồng được khuyến khích, phát huy tính chủ động và sáng tạo.

Một trong những thay đổi quan trọng nhất của dự luật là việc chuyển giao phần lớn nhiệm vụ và quyền hạn từ cấp huyện (trước khi giải thể) xuống cấp cơ sở. Theo đánh giá của Bộ Nội vụ, khoảng 85% nhiệm vụ và quyền hạn hiện nay của cấp huyện sẽ được chuyển giao cho cấp cơ sở thực hiện. Điều này có nghĩa là, các công việc hành chính và cung cấp nhu cầu thiết yếu của người dân trên địa bàn, vốn trước đây do cấp huyện đảm nhiệm, sẽ được chuyển giao cho cấp xã, phường thực hiện.

Ngược lại, khoảng 15% nhiệm vụ và quyền hạn của cấp huyện, được đánh giá là vượt quá khả năng thực hiện của cấp cơ sở, sẽ được chuyển giao cho cấp tỉnh. Điều này bao gồm các vấn đề phức tạp, đòi hỏi chuyên môn sâu và khả năng điều phối trên diện rộng.

Dự luật đề cao nguyên tắc "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm". Theo đó, cấp tỉnh sẽ đẩy mạnh việc phân cấp và ủy quyền các nhiệm vụ và quyền hạn của mình cho cấp cơ sở, căn cứ vào tình hình thực tiễn. Mục tiêu là nâng cao năng lực quản trị của cấp cơ sở, tăng cường hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý nhà nước, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

(Ảnh minh hoạ)

Đặc biệt, dự luật nhấn mạnh việc đẩy mạnh phân cấp và ủy quyền cho chính quyền địa phương phường để quản lý và phát triển đô thị, phát triển kinh tế đô thị. Tương tự, chính quyền địa phương các đặc khu tự chủ sẽ được trao quyền quản lý nhà nước vùng hải đảo, đảm bảo ứng phó linh hoạt và chủ động với các tình huống đột xuất, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, phát huy lợi thế, tiềm năng kinh tế biển, hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời thu hút người dân ra sinh sống, bảo vệ và phát triển hải đảo.

Dự luật cũng quy định các nội dung chuyển tiếp quan trọng và cấp bách để đảm bảo hoạt động của chính quyền địa phương diễn ra liên tục và thông suốt trong quá trình chuyển đổi từ mô hình ba cấp sang hai cấp.

Cụ thể, trong vòng hai năm kể từ ngày luật có hiệu lực (dự kiến 1-5-2026), Chính phủ sẽ ban hành các văn bản thuộc thẩm quyền để phân định lại nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương, điều chỉnh các quy định liên quan để thống nhất áp dụng trong thời gian chưa sửa đổi, bổ sung các luật, pháp lệnh, nghị quyết. Định kỳ, Chính phủ sẽ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiến độ và kết quả thực hiện.

Trường hợp có các vấn đề liên quan đến luật hoặc nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Dự luật cũng quy định thời hạn 15 ngày để các cơ quan của chính quyền địa phương cấp huyện phải bàn giao công việc, hồ sơ, tài liệu, tài chính, ngân sách, trụ sở, tài sản, cơ sở vật chất khác có liên quan cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền.

(Ảnh minh hoạ)

Cuối cùng, dự luật quy định rõ về hiệu lực và thẩm quyền xử lý các văn bản của chính quyền địa phương cấp huyện sau khi giải thể, đảm bảo tính pháp lý và liên tục của các hoạt động quản lý nhà nước.

Việc chấm dứt mô hình chính quyền đô thị tại các thành phố trực thuộc trung ương và chuyển sang mô hình hai cấp có thể mang lại nhiều lợi ích. Việc tinh gọn bộ máy hành chính sẽ giúp giảm chi phí, tăng cường hiệu quả hoạt động, đồng thời tạo điều kiện cho việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn.