Đây là con đặc sản nổi tiếng, nghe tên thấy mắc cười, nơi trú ngụ tuyệt vời là một tỉnh mới sau sáp nhập

Cà Mau và Bạc Liêu, hai tỉnh ven biển thuộc Đồng bằng sông Cửu Long, vốn nổi tiếng với hệ sinh thái rừng ngập mặn phong phú và đa dạng. Sau khi sáp nhập, tỉnh Cà Mau mới sẽ sở hữu đường bờ biển dài 310km, trong đó phần lớn thuộc địa phận tỉnh Cà Mau hiện tại (254km). Bờ biển dài kết hợp với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt và những vùng lầy ven biển tạo nên môi trường lý tưởng cho các loài cây ưa mặn như đước, mắm, sú vẹt... phát triển. Hàng trăm năm qua, những khu rừng ngập mặn này đã trở thành ngôi nhà chung của vô số loài động, thực vật đặc trưng, từ chim chóc, bò sát đến các loài cá, tôm, cua, nhuyễn thể... và đặc biệt là con ba khía – loài giáp xác đã trở thành biểu tượng ẩm thực của Cà Mau.

Trong quá khứ, khi sản vật còn dồi dào, ba khía chỉ là một món ăn dân dã, được người dân bắt về "ăn cho vui". Tuy nhiên, theo thời gian, khi nguồn lợi tự nhiên dần khan hiếm, ba khía đã trở thành một đặc sản quý hiếm, được chế biến thành nhiều món ăn độc đáo, mang đậm hương vị của rừng ngập mặn. Nghề chế biến ba khía ngày nay không chỉ là một nghề thủ công truyền thống mà còn là nguồn thu nhập quan trọng, tạo công ăn việc làm cho nhiều người dân địa phương.

Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia - Nghề muối ba khía

Giá trị của ba khía không chỉ dừng lại ở ẩm thực. Nghề muối ba khía ở Cà Mau đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, một sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, thể hiện sự thích ứng và khai thác hiệu quả nguồn lợi tự nhiên của người dân vùng đất Mũi. Nghề muối ba khía không chỉ là phương pháp chế biến và bảo quản thực phẩm mà còn chứa đựng những kinh nghiệm, bí quyết được truyền lại qua nhiều thế hệ, gắn liền với đời sống văn hóa và ẩm thực độc đáo của Cà Mau.

Vậy điều gì đã tạo nên sự đặc biệt của ba khía Cà Mau? Thứ nhất, Cà Mau sở hữu diện tích rừng ngập mặn lớn nhất Việt Nam, tạo môi trường sống lý tưởng cho loài giáp xác này. Rễ cây cung cấp nơi trú ẩn an toàn, thức ăn phong phú (các loại mùn bã hữu cơ, tảo, sinh vật phù du) và điều kiện độ mặn, nhiệt độ phù hợp cho sự phát triển của ba khía. Các kênh rạch chằng chịt trong rừng ngập mặn cũng mang theo lượng lớn chất dinh dưỡng, tạo điều kiện cho các loài sinh vật phát triển – nguồn thức ăn dồi dào cho ba khía. Khí hậu nhiệt đới ẩm, ít biến động lớn về nhiệt độ và độ mặn trong năm cũng rất thích hợp cho vòng đời và sự sinh sản của loài ba khía. Quan trọng hơn, so với một số vùng ven biển khác, môi trường tự nhiên ở nhiều khu vực rừng ngập mặn Cà Mau vẫn còn khá nguyên sơ, ít chịu tác động tiêu cực từ các hoạt động công nghiệp và đô thị hóa.

Ba khía muối - đặc sản Cà Mau, Di sản phi văn hóa phi vật thể quốc gia

Mặc dù Bạc Liêu cũng là một tỉnh ven biển thuộc Đồng bằng sông Cửu Long và có diện tích rừng ngập mặn đáng kể, nhưng số lượng và sự nổi tiếng của ba khía ở Bạc Liêu có thể không bằng Cà Mau. Điều này có thể do diện tích rừng ngập mặn ở Bạc Liêu ít hơn, dẫn đến số lượng ba khía cũng có thể ít hơn. Hoặc có thể do mức độ khai thác ba khía ở Bạc Liêu cao hơn, ảnh hưởng đến số lượng quần thể của loài. Bên cạnh đó, ba khía Cà Mau đã trở thành một đặc sản nổi tiếng, được nhiều người biết đến hơn, trong khi ba khía Bạc Liêu có thể chưa được quảng bá rộng rãi.

"Mùa ba khía hội" - Lễ hội của ẩm thực và văn hóa

"Mùa ba khía hội" là cách người dân Cà Mau gọi khoảng thời gian ba khía sinh sản rộ nhất trong năm, thường rơi vào khoảng tháng 9, tháng 10 âm lịch. Lúc này, ba khía đã trưởng thành, con cái mang trứng, thịt chắc và béo ngậy. Sở dĩ gọi là "hội" vì đây là thời điểm ba khía tập trung với số lượng lớn ở các vùng rừng ngập mặn. Người dân địa phương thường tranh thủ thời điểm này để khai thác ba khía, tạo nên một không khí nhộn nhịp, tấp nập như một ngày hội.

Nghề muối ba khía đã xuất hiện từ rất lâu đời, gắn liền với quá trình khai thác và chế biến các sản vật tự nhiên của vùng đất này. Trong điều kiện chưa có các phương pháp bảo quản hiện đại, việc muối ba khía là một cách hiệu quả để kéo dài thời gian sử dụng của nguồn thực phẩm dồi dào, giàu protein này, đặc biệt là trong mùa ba khía hội. Ba khía muối có một vai trò quan trọng và ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách ẩm thực dân giã của người dân Cà Mau, trở thành một món ăn thường nhật, không thể thiếu trong bữa cơm của nhiều gia đình. Vị mặn mòi của muối quyện với vị ngọt tự nhiên của thịt ba khía, thêm chút cay nồng của tỏi, ớt, tạo nên một hương vị độc đáo, khó lẫn.

Việc sử dụng và chế biến ba khía muối thể hiện sự khéo léo và khả năng thích nghi của người dân Cà Mau với môi trường tự nhiên. Mùa ba khía hội không chỉ là thời điểm khai thác mà còn là dịp để người dân giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và cùng nhau chế biến những mẻ ba khía muối thơm ngon, thể hiện sự gắn bó, sum vầy.