Đâu là vùng đất địa linh nhân kiệt, có ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, mệnh danh 'thủ phủ vàng mã' ở miền Bắc?

Tỉnh Bắc Ninh mới được sáp nhập từ tỉnh Bắc Ninh và tỉnh Bắc Giang. Trung tâm hành chính, chính trị của tỉnh mới đặt tại Thành phố Bắc Giang, với diện tích tự nhiên 4.718,6 km2 và quy mô dân số 3.509.100 người.

Trong lịch sử, Bắc Ninh từng nhiều lần chia tách, sáp nhập, trong đó có giai đoạn sáp nhập với tỉnh Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc.

Tên gọi "Bắc Ninh" theo sử sách ghi lại, bắt nguồn từ năm 1822. Từ một phần của xứ Kinh Bắc trong thời kỳ Hồng Bàng, nước Văn Lang được chia thành 15 bộ, trong đó bộ Vũ Ninh bao gồm phần lớn lãnh thổ tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Tên gọi Bắc Ninh được cho là sự ghép lại của xứ Kinh Bắc và bộ Vũ Ninh.

Sau khi sáp nhập với tỉnh Bắc Giang, tỉnh Bắc Ninh mới có hai ký hiệu biển số xe là 99 (của tỉnh Bắc Ninh cũ) và 98 (của tỉnh Bắc Giang cũ). Mỗi địa phương trong tỉnh sẽ có ký hiệu biển số xe riêng để thuận tiện cho việc quản lý.

Bắc Ninh được xem là một trong những cái nôi của Phật giáo Việt Nam, nơi lưu giữ nhiều ngôi chùa cổ kính và linh thiêng. Nổi bật trong đó là chùa Dâu, được xác định là ngôi chùa Phật giáo cổ nhất Việt Nam. Chùa tọa lạc tại phường Trí Quả, tỉnh Bắc Ninh, với lịch sử hơn 2.000 năm, gắn liền với những bước chân đầu tiên của Phật giáo trên đất Việt. Chùa Dâu còn có nhiều tên gọi khác như chùa Cả, Cổ Châu tự, Diên Ứng Tự, hay Pháp Vân tự.

Được xây dựng từ khoảng năm 187 đến năm 226, kiến trúc chùa Dâu mang đậm dấu ấn của Phật giáo sơ khai, với lối kiến trúc đơn giản, mộc mạc nhưng vẫn toát lên vẻ linh thiêng và cổ kính. Nơi đây thờ Phật Pháp Vân (Thần Mây), một trong Tứ Pháp.

Bên cạnh chùa Dâu, tỉnh Bắc Ninh còn có chùa Phật Tích và chùa Bút Tháp, được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Chùa Lim với nét cổ kính độc đáo cũng là một điểm đến hấp dẫn.

Khu văn hóa tâm linh sườn phía Tây Yên Tử thuộc tỉnh Bắc Giang cũ (nay là tỉnh Bắc Ninh) cũng là một điểm du lịch tâm linh nổi tiếng. Khu vực này có diện tích 13,8 ha, bao gồm cụm chùa độc lập như chùa Trình, chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng, kết nối với chùa Đồng và tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông trên đỉnh Yên Tử.

Văn miếu Bắc Ninh, tọa lạc trên núi Phúc Sơn, là một trong sáu văn miếu của Việt Nam, mang giá trị lịch sử và văn hóa to lớn, phản ánh truyền thống khoa bảng của vùng quê Kinh Bắc qua các triều đại phong kiến. Văn miếu nổi tiếng với việc ghi danh 677 vị tiến sĩ của xứ Kinh Bắc, chiếm gần một phần tư tổng số tiến sĩ cả nước. Những giá trị vật thể và phi vật thể của Văn miếu Bắc Ninh khẳng định truyền thống hiếu học của nhiều thế hệ người dân nơi đây.

Ngoài tranh dân gian Đông Hồ, Bắc Ninh còn được biết đến là "Thủ phủ sản xuất vàng mã" lớn nhất miền Bắc, với làng vàng mã Song Hồ là trung tâm. Với quan niệm 'trần sao, âm vậy', người dân Song Hồ đã tạo ra nhiều sản phẩm vàng mã phong phú, từ những vật dụng truyền thống đến các vật phẩm hiện đại như nhà cửa, xe cộ, điện thoại. Làng Song Hồ được xem là "đại công xưởng" sản xuất vàng mã lớn nhất cả nước, với quy mô sản xuất lớn, sự đa dạng và tinh xảo trong mẫu mã, cùng với việc tập trung sản xuất theo mùa và thị trường tiêu thụ rộng lớn.

Bắc Ninh, với danh xưng vùng đất trăm nghề, là nơi quy tụ hơn 500 làng có nghề truyền thống sau khi sáp nhập với tỉnh Bắc Giang. Các làng nghề thủ công truyền thống ở Bắc Ninh hình thành từ xa xưa, sản xuất ra nhiều sản phẩm nổi tiếng cả nước như: Gỗ Đồng Kỵ, gốm Phù Lãng, đúc đồng Đại Bái, chạm khắc gỗ Phù Khê, nghề gốm Thổ Hà, bánh phu thê ở Đình Bảng, bánh tẻ làng Chờ, bánh khúc làng Diềm, bánh khoai Thị Cầu, rượu làng Vân, nuôi tằm ươm tơ Phú Giã, mây tre đan Tăng Tiến, mỳ Chũ ở Thủ Dương,...

Vì sao Bắc Ninh được gọi là “thủ phủ vàng mã” của miền Bắc?

Tranh Đông Hồ, có nguồn gốc từ thế kỷ 17 tại làng Đông Hồ, xã Song Hồ (Thuận Thành), đã có tuổi đời hơn 400 năm. Những bức tranh đặc sắc được in trên giấy Dó, một loại giấy được gia công thủ công từ cây Dó mọc trên rừng. Nền giấy được quét một lớp nhựa thông hoặc hồ pha bột vỏ sò Điệp để tạo màu sáng lấp lánh, nên giấy Dó còn được gọi là giấy Điệp. Người làng Hồ sử dụng các chất liệu từ thiên nhiên như màu chàm, màu đỏ thắm từ vỏ cây Van, màu đen từ tro cây lá Tre hoặc tro Voan để tạo nên màu sắc truyền thống, tươi tắn và bền màu.

Bắc Ninh là quê hương của những lễ hội truyền thống, với khoảng 500 lễ hội lớn nhỏ được tổ chức quanh năm. Nổi tiếng nhất là Hội Lim, diễn ra từ ngày 12 đến 14 tháng Giêng tại Tiên Du, tái hiện nét văn hóa độc đáo của miền quê Kinh Bắc qua những câu hát quan họ cổ trữ tình. Hầu hết làng xã ở Bắc Ninh đều có lễ hội riêng, mang tên làng hoặc tên di tích.

Nét văn hóa đặc sắc nhất của Bắc Ninh không thể không nhắc đến là dân ca quan họ. Dân ca quan họ Bắc Ninh được coi là tài sản văn hóa phi vật thể vô giá của Việt Nam, là hình thức hát giao duyên giữa các liền anh và liền chị. Các liền anh trong trang phục khăn xếp, áo the và liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bẩy, đầu đội nón thúng quai thao, cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, thể hiện nét văn hóa tinh tế của người hát quan họ.