'Cửa tò vò' trong các khu biệt thự cổ Hà Nội có công năng gì?

Di sản kiến trúc và sự thích ứng khí hậu

Theo thống kê của UBND TP. Hà Nội vào tháng 6/2022, thành phố có 1.216 biệt thự cổ, tập trung chủ yếu ở các quận trung tâm như Ba Đình và Hoàn Kiếm. Những công trình này không chỉ là một bộ sưu tập phong phú các phong cách kiến trúc Pháp, từ cổ điển phương Tây đến phong cách Đông Dương, mà còn phản ánh quá trình đô thị hóa và là một phần của di sản đô thị Pháp tại Hà Nội.

Để đối phó với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm về mùa hè và lạnh về mùa đông, các kiến trúc sư Pháp đã đưa vào nhiều giải pháp khéo léo. Tầng bán hầm được sử dụng để chống ẩm, trong khi tầng áp mái có tác dụng chống nóng hiệu quả. Khoảng không khí giữa mái và trần nhà hoạt động như một lớp cách nhiệt, giúp duy trì nhiệt độ ôn hòa cho không gian sống bên dưới.

"Cửa tò vò": Nhỏ bé nhưng trọng yếu

Ở đầu hồi của các biệt thự và cả những nhà phố cổ, người ta thường thấy một ô cửa nhỏ hình tròn, được dân gian gọi là "cửa tò vò". Nhiều người lầm tưởng ô cửa này dùng để lấy sáng hoặc thông gió cho các phòng ở. Tuy nhiên, trên thực tế, nó không thông với không gian sống mà chỉ có chức năng kết nối không gian tầng áp mái với môi trường bên ngoài.

Công năng lớn nhất của cửa tò vò là chống hiện tượng tốc mái khi mưa bão

Vậy công năng thực sự của chi tiết kiến trúc này là gì?

Thứ nhất, "cửa tò vò" giúp không khí trong tầng áp mái được lưu thông, hỗ trợ cho chức năng cách nhiệt, làm mát cho ngôi nhà.

Thứ hai, và cũng là công năng quan trọng nhất, "cửa tò vò" đóng vai trò then chốt trong việc chống tốc mái khi có mưa bão. Điều này được giải thích dựa trên định luật vật lý Bernoulli. Khi có gió bão, luồng không khí di chuyển với tốc độ cao bên trên mái nhà sẽ tạo ra một vùng áp suất thấp. Trong khi đó, không khí bên trong tầng áp mái (nếu không có cửa tò vò) sẽ giữ nguyên áp suất. Sự chênh lệch áp suất cực lớn giữa bên trên và bên dưới mái sẽ tạo ra một lực nâng mạnh, có thể khiến toàn bộ mái nhà bị nhấc bổng và tốc đi.

"Cửa tò vò" chính là giải pháp để giải quyết vấn đề này. Nó cho phép không khí lưu thông, giúp cân bằng áp suất giữa không gian bên trong tầng áp mái và bên ngoài mái nhà, từ đó triệt tiêu lực nâng và bảo vệ mái nhà an toàn trước giông bão.

Trải qua hàng thế kỷ với bao biến động của thời tiết, những biệt thự cổ vẫn bền bỉ tồn tại. Chi tiết "cửa tò vò" là một minh chứng cho sự tính toán khoa học và tinh tế trong kiến trúc, góp phần làm nên giá trị bền vững cho di sản đô thị lịch sử của Hà Nội.