Có một loài cây cứng hơn sắt, quý hơn vàng, cả thế giới chỉ vỏn vẹn 13 cây ở Việt Nam, đang bấp bênh bờ vực tuyệt chủng

Chai lá cong là một loài cây độc đáo, một báu vật thực sự chỉ có thể tìm thấy trên dải đất hình chữ S. Sự suy giảm nghiêm trọng về số lượng đã khiến loài cây này bị xếp vào danh sách "Nguy cấp" trong Sách Đỏ của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN), một dấu hiệu rõ ràng về mức độ rủi ro mà chúng đang phải đối mặt. Hiện tại, những cá thể ít ỏi còn sót lại chủ yếu tập trung ở thị xã Sông Cầu (Phú Yên) và khu vực ven biển Cam Ranh (Khánh Hòa), những "pháo đài" cuối cùng của loài cây này.

Mang trong mình dáng vẻ uy nghi, chai lá cong là một loài cây gỗ lớn, có thể vươn mình cao từ 30 đến 40 mét khi trưởng thành. Vỏ cây mang màu nâu xám đặc trưng, dày và nứt dọc theo thân, tạo nên một lớp "áo giáp" tự nhiên vững chãi. Tuy nhiên, điểm đặc biệt và dễ nhận diện nhất của loài cây này nằm ở hình dáng phiến lá: thon dài hoặc hình trứng, nhưng phần dưới lại lệch hẳn so với phần trên, tạo nên một đường cong độc đáo, uốn lượn như một dấu ấn riêng biệt. Chính đặc điểm này đã mang đến cho loài cây cái tên "chai lá cong", một cái tên gắn liền với vẻ đẹp khác biệt và độc đáo của nó.

Chai lá cong - Loài cây cứng hơn sắt, quý hơn vàng, cả thế giới chỉ còn vỏn vẹn 13 cây

Không chỉ thu hút bởi hình dáng bên ngoài, chai lá cong còn được biết đến với chất lượng gỗ tuyệt vời, vượt xa những loại gỗ thông thường. Gỗ của loài cây này cực kỳ cứng và bền, thậm chí càng để lâu càng trở nên chắc chắn như sắt, một phẩm chất hiếm có khiến nó được ví như "cứng hơn sắt, quý hơn vàng". Trong quá khứ, gỗ chai lá cong thường được sử dụng để làm kèo cột, giường tủ, đóng tàu thuyền và xây dựng những công trình quan trọng, minh chứng cho giá trị kinh tế to lớn mà nó mang lại.

Tuy nhiên, giá trị của chai lá cong không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế. Loài cây này còn đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái. Với khả năng sinh trưởng mạnh mẽ trong những điều kiện khắc nghiệt, chai lá cong góp phần quan trọng trong việc giữ đất, chắn gió bão và bảo vệ những khu rừng phòng hộ ven biển, những "lá chắn" tự nhiên vô giá.

Mặc dù mang trong mình vô vàn giá trị, chai lá cong đang dần biến mất khỏi tự nhiên, một bi kịch đang diễn ra trước mắt chúng ta. Theo nghiên cứu của Viện Tài nguyên và Môi trường (Đại học Huế), số lượng cá thể chai lá cong đang suy giảm một cách đáng lo ngại. Dù cây vẫn ra hoa và kết quả hàng năm, nhưng lại không có cây con tái sinh tự nhiên, đẩy quần thể loài đến bờ vực tuyệt chủng, một "lời cảnh báo" đầy xót xa.

Tại xã Xuân Cảnh (thị xã Sông Cầu), nơi tập trung số lượng chai lá cong lớn nhất, người dân địa phương bày tỏ sự lo lắng sâu sắc trước nguy cơ này. Trong quá khứ, một số cây đã bị chặt hạ do thiếu nhận thức về giá trị của chúng. Đến khi nhận ra tầm quan trọng của loài cây này, số lượng còn lại đã trở nên quá ít ỏi. Dù người dân địa phương mong muốn bảo vệ chai lá cong, nhưng nếu không có sự hỗ trợ từ chính quyền và các tổ chức bảo tồn, nỗ lực của họ là chưa đủ để cứu vãn tình hình.

Năm 2020, một cây chai lá cong gần 400 tuổi tại Vùng 4 Hải quân (Cam Ranh) đã được công nhận là Cây Di sản Việt Nam, một sự kiện mang ý nghĩa biểu tượng. Tuy nhiên, việc bảo vệ chỉ một cá thể cây không thể cứu được cả loài khỏi nguy cơ tuyệt chủng, đòi hỏi một giải pháp toàn diện và cấp bách hơn.

Trước thực trạng đáng báo động này, các nhà khoa học và cơ quan chức năng đã đề xuất hai phương án bảo tồn chính: bảo tồn tại chỗ (tăng cường bảo vệ nghiêm ngặt những cây chai lá cong còn lại trong môi trường tự nhiên và nhân giống tại chỗ) và bảo tồn chuyển vị (nhân giống chai lá cong trong vườn thực vật hoặc khu vực có điều kiện sinh trưởng tương đồng).

Hiện nay, một số đơn vị đã bắt đầu nghiên cứu nhân giống chai lá cong, nhưng số lượng cây con vẫn còn rất hạn chế. Để bảo tồn thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các tổ chức bảo tồn và sự chung tay của cộng đồng, tạo nên một "sức mạnh tổng hợp" để cứu lấy loài cây quý hiếm này.

Chai lá cong không chỉ là một loài cây, mà còn là một phần di sản thiên nhiên của Việt Nam. Mỗi cây còn sót lại là một chứng nhân lịch sử, mang trong mình giá trị sinh thái và văn hóa sâu sắc. Nếu không hành động ngay từ bây giờ, chúng ta sẽ phải đối mặt với nguy cơ đánh mất một báu vật thiên nhiên không thể thay thế, một mất mát không gì có thể bù đắp.