Bí ẩn bộ sưu tập trang sức vàng ngàn năm trong mộ táng ở Quảng Nam

Bộ sưu tập được công nhận bao gồm 4 chiếc khuyên tai vàng, 104 hạt chuỗi vàng và hai hiện vật mã não hình động vật, tất cả đều được phát hiện tại khu mộ táng Lai Nghi (phường Điện Nam Đông, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam). Di tích này được phát hiện vào năm 2000 và được khai quật từ năm 2002 đến 2004 bởi sự hợp tác giữa Bảo tàng Quảng Nam, các đơn vị địa phương và chuyên gia từ Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) cùng Viện Khảo cổ học quốc gia Đức.

Bộ trang sức vàng và hạt mã não hình thú Lai Nghi niên đại từ thế kỷ 3 trước công nguyên đến giữa thế kỷ 1 được công nhận bảo vật quốc gia.

Những khuyên tai vàng đầu tiên của văn hóa Sa Huỳnh

Theo đánh giá của các chuyên gia, khu mộ táng Lai Nghi là một trong những địa điểm khảo cổ có đồ tùy táng phong phú và đa dạng nhất, với tỉ lệ hiện vật chôn theo mỗi chum cao nhất trong các di chỉ văn hóa Sa Huỳnh từng được khai quật tại Việt Nam.

Đặc biệt, 4 chiếc khuyên tai vàng là một phát hiện chưa từng có tiền lệ. Chuyên gia khảo cổ Nguyễn Chiều, giảng viên Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG Hà Nội, nhận định: "Các khuyên tai vàng được phát hiện ở di tích Lai Nghi cũng có thể xem như là những khuyên tai vàng đầu tiên được phát hiện trong các di chỉ thuộc Văn hóa Sa Huỳnh".

Điều thú vị là dù có hình dáng và kích thước khá giống nhau, 4 chiếc khuyên tai này lại được chế tác bằng hai kỹ thuật khác nhau, thuộc về hai truyền thống chế tác riêng biệt. Các chuyên gia cho rằng, điều này cho thấy kiểu khuyên tai được chế tác tại địa phương đã sao chép lại mẫu mã từ các sản phẩm du nhập, phản ánh một quá trình giao lưu văn hóa sâu rộng.

TS Andreas Reinecke, Trưởng đoàn khai quật phía Đức, cũng đánh giá Lai Nghi là di chỉ có số lượng hạt chuỗi bằng vàng phát hiện được nhiều nhất trong các di chỉ thuộc văn hóa Sa Huỳnh đã được phát hiện từ trước đến nay ở Việt Nam.

Tuyệt tác chế tác từ đá mã não

Bên cạnh bộ sưu tập vàng, hai hiện vật mã não hình con chim nước và hình con hổ cũng thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới nghiên cứu. Hạt chuỗi hình chim nước có mỏ quặp kiểu bồ nông, mắt lồi, mào lớn. Trong khi đó, hạt chuỗi hình hổ được thể hiện sống động với thân hình mập mạp, hai mắt, sống mũi và tai được chạm khắc vô cùng tỉ mỉ.

Các chuyên gia nhận định, kỹ thuật tạo hình tinh xảo của hai hiện vật này cho thấy trình độ chế tác bậc thầy của người xưa. Các nghệ nhân đã vận dụng một cách cẩn trọng và điêu luyện các kỹ thuật như ghè đẽo, cưa, khoan, mài, đánh bóng. Lỗ xỏ dây được khoan một cách chuẩn xác, rất có thể đã sử dụng mũi khoan bằng kim cương hoặc đá jasper.

Văn bản do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Phan Thái Bình ký đã xác nhận: "Nét độc đáo của hai hiện vật này là ở kỹ nghệ chế tác tinh vi, quy trình phức tạp, được thực hiện một cách khéo léo và chuẩn xác".

Những cổ vật quý giá này không chỉ thể hiện trình độ chế tác, tư duy thẩm mỹ đỉnh cao của cư dân Sa Huỳnh mà còn là bằng chứng cho thấy sự tham gia của họ vào con đường tơ lụa trên biển từ rất sớm, góp phần minh chứng vai trò quan trọng của cư dân Sa Huỳnh trong mạng lưới thương mại đường dài thời bấy giờ.