'Báu vật' xuất hiện ở vùng núi đá Lạng Sơn, được mệnh danh là 'vương mộc', thế giới chỉ Việt Nam có

"Vương mộc vô giá" trước nguy cơ biến mất

Hoàng đàn Hữu Liên, với tên khoa học Cupressus tonkinensis, là loài thực vật hạt trần có thể cao tới 40 m và đường kính gốc từ 1–2 m. Từng phân bố rộng khắp trên các dải núi đá vôi của Lạng Sơn, đặc biệt tại Hữu Lũng, Bắc Sơn và tập trung nhiều nhất ở xã Hữu Liên, loài cây này đã bị khai thác quá mức.

Cây hoàng đàn Hữu Liên

Do giá trị kinh tế cao, hoàng đàn Hữu Liên đã gần như tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Trong "Sách Đỏ Việt Nam", loài cây này được liệt vào nhóm nguy cơ tuyệt chủng cao. Đồng thời, nó cũng được xếp đứng đầu trong bảy loài thông quý hiếm, thuộc nhóm IA, nhóm thực vật nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Một khảo sát trước đây của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lạng Sơn cho thấy toàn tỉnh chỉ còn khoảng 27 cá thể hoàng đàn trong tự nhiên, tập trung tại xã Hữu Liên.

Giá trị kinh tế và dược liệu độc đáo

Sức hấp dẫn của hoàng đàn đến từ những giá trị vượt trội. Gỗ hoàng đàn mềm, ít cong vênh, không mối mọt và có mùi thơm dịu, rất được ưa chuộng để làm đồ gỗ mỹ nghệ, đồ thờ cúng. Tinh dầu trong rễ và gỗ (hàm lượng 4,5–5,5%) có tác dụng chữa sưng tấy, sai khớp, đồng thời là chất định hương quý trong ngành sản xuất nước hoa. Bột gỗ còn được dùng làm hương thắp.

Không chỉ vậy, cành, lá và vỏ thân hoàng đàn còn là những vị thuốc trong y học cổ truyền, dùng để chữa các chứng bệnh như nôn ra máu, bỏng, cảm mạo, đau dạ dày. Người buôn đồ gỗ đánh giá: "Gỗ sưa quý ở vân, còn hoàng đàn chinh phục nhờ hương thơm độc đáo, chỉ đứng sau trầm hương".

Nỗ lực hồi sinh nguồn gen quý

Trước nguy cơ biến mất vĩnh viễn của loài cây quý, từ năm 2013, Ban Quản lý rừng đặc dụng Hữu Liên đã phối hợp với các đơn vị nghiên cứu để nhân giống hoàng đàn. Nhiều phương pháp như giâm hom, chiết cành và gieo hạt đã được thử nghiệm, trong đó gieo hạt được đánh giá là phù hợp nhất, giúp cây con thích nghi tốt với điều kiện tự nhiên.

Sau hơn 10 năm kiên trì, nỗ lực đã mang lại kết quả đáng mừng. Gần 700 cây hoàng đàn đã được trồng thành công tại khuôn viên Ban quản lý rừng, trường học và vườn của các hộ dân. Các cây đều sinh trưởng đồng đều, mở ra hy vọng nhân rộng và bảo tồn nguồn gen "vương mộc".

Nỗ lực này không chỉ góp phần hồi sinh một loài cây đặc hữu mà còn tạo ra sinh kế mới cho người dân địa phương. Trên thị trường, cây giống hoàng đàn có giá rất cao: cây mới nảy mầm khoảng 50.000 đồng, cây cao 25 cm có giá 500.000 đồng, và cây có đường kính 1 cm được rao bán hơn 1 triệu đồng, cho thấy tiềm năng kinh tế lớn từ việc bảo tồn và phát triển loài cây này.