Ai là người Việt Nam đầu tiên đến Mỹ?

Sinh ra tại huyện Trực Định, phủ Kiến Xương, tỉnh Nam Định (nay là xã An Ninh, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình), trong một gia đình có truyền thống nho học, Bùi Viện sớm bộc lộ tài năng và lòng yêu nước. Dù đỗ tú tài năm 1864 và cử nhân năm 1868, nhưng ông không đỗ tiến sĩ. Tuy nhiên, con đường công danh của ông không dừng lại ở đó. Theo cuốn “Bùi Viện và cuộc duy tân dưới triều Tự Đức thế kỷ XIX”, ông được vua Tự Đức giao trọng trách ra nước ngoài học hỏi kinh nghiệm.

Bùi Viện - Người Việt Nam đầu tiên đến Mỹ

Chuyến đi của Bùi Viện bắt đầu từ Trung Quốc, sau đó đến Nhật Bản và cuối cùng là Hoa Kỳ vào năm 1873. Đây là một cột mốc lịch sử, đánh dấu lần đầu tiên một người Việt Nam đặt chân đến Mỹ. Một số tài liệu cho rằng trong chuyến đi này, Bùi Viện đã gặp Tổng thống Mỹ Ulysses S. Grant để đề nghị hợp tác chống lại thực dân Pháp. Tuy nhiên, thông tin này chưa được xác thực bởi các nguồn sử liệu của Mỹ.

Dù chưa có bằng chứng cụ thể về cuộc gặp gỡ giữa Bùi Viện và Tổng thống Grant, chuyến đi của ông đến Mỹ vẫn mang ý nghĩa to lớn. Nó thể hiện sự nhạy bén và tầm nhìn của Bùi Viện trong việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài để chống lại ách đô hộ của thực dân Pháp. Việc ông được vua Tự Đức tin tưởng giao phó trọng trách này cũng cho thấy nhà vua đã nhận ra tầm quan trọng của việc học hỏi kinh nghiệm từ các nước tiên tiến.

Khi trở về nước, Bùi Viện phải đối mặt với nỗi đau mất mẹ. Dù vậy, ông vẫn hoàn thành nhiệm vụ báo cáo kết quả chuyến đi cho vua Tự Đức. Nhà vua đã hết lời khen ngợi lòng tận tụy của ông: “Trẫm đối với ngươi chưa có ân nghĩa gì mà ngươi đã coi việc nước như việc nhà, không quản đường xá xa xôi, quỷ thần ắt cũng chứng cho”.

Sau chuyến đi, Bùi Viện tiếp tục cống hiến cho đất nước. Năm 1876, ông được giao trọng trách tổ chức Nha Tuần hải và giữ chức Chánh quản đốc. Ông được xem là người có công lớn trong việc hiện đại hóa thủy quân nhà Nguyễn, xây dựng cảng Hải Phòng và thành lập đội Tuần dương quân với 200 chiến thuyền và 2.000 thủy quân. Đến năm 1878, lực lượng hải quân dưới sự chỉ huy của ông đã đủ sức đánh dẹp hải tặc hoành hành trên biển Đông.

Tư tưởng canh tân của Bùi Viện đã khiến ông trở thành cái gai trong mắt thực dân Pháp. Chúng yêu cầu triều đình cách chức ông, nhưng không được chấp thuận. Đến tháng 11/1878, Bùi Viện đột ngột qua đời ở tuổi 39. Cái chết của ông đến nay vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải đáp. Dù cuộc đời ngắn ngủi, nhưng những đóng góp của Bùi Viện cho đất nước, đặc biệt là chuyến đi tiên phong đến Mỹ năm 1873, vẫn được lịch sử ghi nhận và tôn vinh. Tên ông được đặt cho một con phố sầm uất tại trung tâm TP.HCM, phố đi bộ Bùi Viện thuộc khu phố Tây Sài Gòn, quận 1, hoạt động từ năm 2017, là điểm đến thu hút đông đảo du khách. Điều này thể hiện sự ghi nhớ và tôn vinh của hậu thế đối với vị quan yêu nước, nhà cải cách tiên phong của đất nước.