Ai là người Việt đã từ chối nhận giải Nobel Hòa bình gây chấn động quốc tế?

Ông chính là Lê Đức Thọ - nhà ngoại giao, nhà đàm phán kiệt xuất của Việt Nam. Lê Đức Thọ tên khai sinh là Phan Đình Khải, sinh năm 1911, trong gia đình nhà Nho, tại làng Địch Lễ, tổng Đông Phù, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định (nay thuộc xã Nam Vân, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định). Ông là nhà lãnh đạo tài năng của Đảng và cách mạng Việt Nam. Ông nguyên là Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, nguyên Trưởng Ban Tổ chức Trung ương, phụ trách nhân sự của Đảng Cộng sản Việt Nam từ năm 1956 đến năm 1982.

Năm 1929, Lê Đức Thọ kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng, được phân công phụ trách công tác thanh niên, học sinh và trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, khi Đảng vừa ra đời năm 1930.

Trong cuộc đời hoạt động cách mạng, Lê Đức Thọ từng trải qua rất nhiều cam go, thử thách (hai lần bị bắt, tù đày tại những lao tù khắc nghiệt nhất) và luôn có mặt ở những nơi đầu sóng, ngọn gió của cách mạng, nhưng ông vẫn luôn giữ vững niềm tin tưởng, lạc quan vào sự nghiệp cách mạng vì nước, vì dân.

Nhà ngoại giao Lê Đức Thọ. (Ảnh tư liệu)

Theo Thông tấn xã Việt Nam, tháng 5/1968, Bác Hồ gọi Lê Đức Thọ đến và cử làm cố vấn đặc biệt cho đoàn Việt Nam Dân chủ cộng hòa tại Hội nghị Pari bàn về chấm dứt chiến tranh và lập lại hòa bình ở Việt Nam.

Ông có cuộc đấu trí đi vào lịch sử trên bàn đàm phán với cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger (khi ấy là cố vấn đặc biệt về An ninh quốc gia Mỹ) vào năm 1973 tại Paris, nhằm mang lại hòa bình và sự thống nhất đất nước cho Việt Nam.

Vào thời điểm đó, người Việt muốn người Mỹ chấm dứt các hành động gây chiến tại Việt Nam để có thể thống nhất đất nước trong khi người Mỹ muốn mang vinh quang trở về. Những mong muốn đó đặt nặng lên vai hai nhà ngoại giao ở hai đầu chiến tuyến.

Sau khi Hiệp định Paris được ký vào ngày 27/1/1973, cả thế giới ca ngợi tài trí ngoại giao của Lê Đức Thọ. Ông và Henry Kissinger được Ủy ban Nobel chọn trao giải thưởng Nobel Hòa bình.

Ông Lê Đức Thọ trao tặng bút cho tiến sĩ Kissinger sau khi hai bên ký tắt "Hiệp định chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam" ngày 23/1/1973. (Ảnh tư liệu)

Vào ngày đó, chỉ có Henry Kissinger bước lên nhận giải thưởng. Còn Lê Đức Thọ gây chấn động truyền thông quốc tế khi từ chối nhận giải thưởng, vì ông cho rằng hòa bình chưa thực sự lập lại trên đất nước và người xứng đáng nhận giải thưởng này là Nhân dân Việt Nam.

Trong bức thư giải thích về quyết định của mình gửi cho bà Aase Lionaes, Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Nobel của Quốc hội Na Uy năm đó, ông nêu rõ quan điểm:

"Bây giờ tôi nói về Giải thưởng Nobel. Chúng tôi biết, Giải thưởng Nobel là một giải thưởng lớn với thế giới. Từ xưa đến nay có ý nghĩa hết sức quan trọng. Nhưng tại sao tôi không nhận? Tôi không phải có khó khăn như bà nói đâu. Chỉ một điều là ai làm cho hòa bình? Bà biết rằng đây là giải thưởng Nobel cho hòa bình.

Mỹ tiến hành xâm lược đất nước tôi 20 năm. Người chống Mỹ và làm cho Mỹ thất bại, giành độc lập đưa hòa bình cho đất nước và cho cả khu vực này là chúng tôi. Người làm hòa bình là chúng tôi chứ không phải Mỹ.

Trong thư gửi Ủy ban Giải Nobel, tôi đã phân tích kỹ Mỹ tiến hành chiến tranh như thế nào? Nhưng Ủy ban Giải đã đặt ngang bằng kẻ xâm lược và người bị xâm lược, giữa kẻ gây chiến tranh và người tạo (làm) hòa bình. Coi chúng tôi cũng như Mỹ. Điều đó là sai lầm và tôi không thể chấp nhận như vậy. Vì vậy tôi đã không nhận Giải thưởng Nobel!”.

Sự khảng khái của huyền thoại ngoại giao Việt Nam khiến cho chính đối thủ của mình là Henry Kissinger cũng phải nể phục. Sau này, khi nhắc đến ông, Kissinger dành lời khen ngợi, nhận xét nhà lãnh đạo của Việt Nam là người kiên định và thông minh.

Cố vấn ngoại giao Lê Đức Thọ và Tiến sĩ Henry Kissinger hai người được Trao giải Nobel Hoà Bình năm 1973. (Ảnh tư liệu)

Nói về Lê Đức Thọ, Henry Kissinger chia sẻ trong hồi ký: "Tôi đã có thể làm tốt hơn nếu như người đối diện bên bàn đàm phán Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam không phải là ông Lê Đức Thọ"; "Ông lúc nào cũng tỏ ra rất bình tĩnh, thái độ bao giờ cũng không có điều gì chê trách được. Ông hoàn toàn biết ông muốn gì và phục vụ lý tưởng của ông một cách tận tụy và khéo léo".

Với những đóng góp to lớn của mình cho đất nước, Lê Đức Thọ được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao vàng và nhiều Huân chương, danh hiệu vinh dự cao quý khác. Tên của ông được đặt cho nhiều tuyến đường phố tại các tỉnh, thành ở Việt Nam.