Ngôi điện đặc biệt nhất triều Nguyễn: Từng được ca ngợi là 'đệ nhất cảnh' của Kinh đô Huế, kiến trúc mang đậm nét châu Âu đầu thế kỷ XX

Nằm ẩn mình trong không gian nghiêm trang của Đại Nội Huế, Điện Kiến Trung (hay còn gọi là Lầu Kiến Trung) là một dấu son đặc biệt trong lịch sử triều Nguyễn. Tên gọi của công trình được đặt dưới thời vua Khải Định, với chữ "Kiến" mang hàm nghĩa xây dựng, kiến lập; còn chữ "Trung" biểu đạt sự chính trực, không thiên lệch. Tên gọi này phản chiếu quan niệm của nhà vua về một chốn thiết triều nghiêm cẩn.

Điện Kiến Trung

Dấu tích thăng trầm qua hai thế kỷ

Trước khi Điện Kiến Trung định hình với vóc dáng như ngày nay, vị trí này từng là nơi tọa lạc của những công trình quan trọng khác. Đầu tiên phải kể đến Minh Viễn Lâu, được xây dựng năm 1827 dưới thời vua Minh Mạng. Đây là tòa lầu gỗ ba tầng có quy mô lớn, phục vụ nhu cầu ngắm cảnh và hóng mát của nhà vua.

Với kiến trúc thanh thoát và vị trí phong thủy đắc địa, Minh Viễn Lâu từng được vua Thiệu Trị ca ngợi là "đệ nhất cảnh trong Thần kinh nhị thập cảnh" - tức là thắng cảnh đẹp nhất trong 20 thắng cảnh của kinh đô Huế. Tuy nhiên, đến năm 1876 (thời vua Tự Đức), công trình này bị tháo dỡ do xuống cấp nặng.

Đến năm 1913, trên nền cũ của Minh Viễn Lâu, triều vua Duy Tân đã cho dựng một tòa lầu mới mang phong cách hiện đại hơn, đặt tên là Du Cửu Lâu. Năm 1916, sau khi đăng cơ, vua Khải Định đổi tên Du Cửu Lâu thành Kiến Trung Lâu.

Năm 1921, vua Khải Định quyết định xây dựng lại công trình theo phong cách hoàn toàn mới. Đây là giai đoạn nhà Nguyễn có sự giao thoa văn hóa mạnh mẽ với phương Tây, và tư duy thẩm mỹ của nhà vua cũng chịu ảnh hưởng từ các xu hướng kiến trúc Pháp. Dưới sự hỗ trợ của các kiến trúc sư, kỹ sư người Pháp và Bộ Công triều đình, Điện Kiến Trung được thiết kế theo lối kiến trúc lai ghép giữa châu Âu và châu Á. Điều này thể hiện rõ nét qua bố cục mặt bằng, họa tiết trang trí và cách tổ chức không gian độc đáo.

Công trình được hoàn thành chỉ trong hai năm (1921-1923), cùng thời điểm vua Khải Định khởi công xây dựng Ứng Lăng.

Sự hồi sinh của một biểu tượng

Trải qua những biến động lịch sử, đặc biệt là sau năm 1945, chiến tranh và bom đạn đã khiến Hoàng Thành và Tử Cấm Thành hư hại nặng nề. Điện Kiến Trung khi ấy gần như bị phá hủy toàn bộ, chỉ còn lại phần nền móng và trở thành tàn tích suốt nhiều thập kỷ.

Nhận thấy giá trị đặc biệt của công trình, nơi vừa mang dáng vẻ uy quyền của cung điện Nguyễn, vừa là chứng nhân của xu hướng kiến trúc giao thoa Đông Tây đầu thế kỷ XX, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã đưa Điện Kiến Trung vào danh mục ưu tiên phục hồi.

Sau 5 năm triển khai trùng tu, Điện Kiến Trung đã được tái hiện một cách trọn vẹn: Bề thế, thanh nhã và phảng phất vẻ cổ điển châu Âu. Công trình mang đến cho du khách cảm giác vừa thân thuộc với nét xưa của triều Nguyễn, vừa mới lạ bởi hơi thở hiện đại và phong cách phương Tây giàu dấu ấn.

Ngày nay, Điện Kiến Trung không chỉ là điểm nhấn độc đáo trong tổng thể Đại Nội Huế mà còn là minh chứng sống động cho khả năng tiếp biến văn hóa, sáng tạo và thích nghi của kiến trúc cung đình Việt Nam trong bối cảnh thế kỷ XX. Công trình là sự giao hòa hiếm có giữa truyền thống và hiện đại, giữa tinh thần hoàng cung và ảnh hưởng phương Tây.