'Xứ Nẫu' là tên gọi của vùng đất thuộc 2 tỉnh nào ngày nay?

Nguồn gốc danh xưng "xứ Nẫu"

Nghe tên "xứ Nẫu", nhiều người biết vùng đất đang được nói đến là Bình Định, Phú Yên. Tuy nhiên, không mấy người hiểu được nguồn gốc và ý nghĩa tên gọi này. Để biết từ này bắt nguồn là từ đâu, xuất hiện từ khi nào, chúng ta phải quay ngược về thế kỷ 16.

Giữa thế kỷ XVI, công cuộc khai phá vùng đất Đàng Trong thực sự diễn ra mạnh mẽ và bắt đầu từ năm Mậu Ngọ (1558), khi Chúa Nguyễn Hoàng lĩnh mệnh vào trấn thủ ở Thuận Hóa.

Năm Canh Ngọ (1570), được giao cai quản luôn vùng đất Quảng Nam, nhờ thúc đẩy kinh tế thương mại khu vực này phát triển, thế và lực của chúa Nguyễn ở Đàng Trong ngày càng vững vàng và công cuộc mở cõi về phương Nam càng thêm thuận lợi.

Một góc Thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên.

Chúa Nguyễn Hoàng ra sức xây dựng lực lượng độc lập, biến vùng đất Đàng Trong thành vùng cát cứ riêng biệt, bắt đầu xác lập vị thế đối trọng với chúa Trịnh ở Đàng Ngoài.

Năm Tân Hợi (1611), chúa Nguyễn Hoàng cho thành lập phủ Phú Yên gồm hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa. Năm Kỷ Tỵ (1629), chúa Nguyễn Phúc Nguyên nâng cấp phủ Phú Yên thành dinh Trấn Biên. Do đây là vùng đất mới, dân cư thưa thớt nên các đơn vị hành chính của vùng biên viễn có nhiều nét đặc thù.

Theo đó dưới cấp huyện có cấp thuộc, dưới thuộc là các đơn vị hành chính nhỏ hơn như phường, nậu, man. Nậu là tổ chức quản lý một nhóm nhỏ cùng làm một nghề, người đứng đầu một nậu gọi là đầu nậu.

Mộc bản triều Nguyễn, sách Đại Nam thực lục tiền biên, quyển 9, mặt khắc 4 giải thích: “Mỗi thuộc lấy những thôn, phường, nậu, man lẻ tẻ họp lại (nậu nghĩa là làm cỏ ruộng, tục gọi đám đông người là nậu, ý là hợp nhiều người để làm ruộng)”.

Như vậy, nghĩa ban đầu của từ “nậu” là chỉ một nhóm người làm cỏ ruộng. Về sau nậu là tên gọi một nhóm nhỏ cùng làm một nghề, người đứng đầu gọi là đầu nậu. Ví dụ: “Nậu nguồn” chỉ nhóm người khai thác rừng, “nậu nại” chỉ nhóm người làm muối, “nậu rổi” chỉ nhóm người bán cá...

Năm Bính Ngọ (1726), chúa Nguyễn Phúc Chú sai Ký lục Chính dinh là Nguyễn Đăng Đệ định rõ chức lệ cho các thuộc mới lập. Lúc này, các đơn vị hành chính như thuộc, nậu bị xóa bỏ.

Tuy nhiên, từ “nậu” đã trở nên quen thuộc và được biến nghĩa là dùng để gọi người đứng đầu trong đám người nào đó và sau này dùng để gọi đại từ nhân xưng ngôi thứ ba.

"Xứ Nẫu" là từ dùng chỉ cho 2 tỉnh Bình Định và Phú Yên. Ở hai địa phương này, người dân dùng từ "nẫu" với nghĩa là "người ta", "họ".

Theo phương ngữ của vùng đất Phú Yên, Bình Định, từ “nậu” tỉnh lược đại từ danh xưng ngôi thứ ba (cả số ít và số nhiều) bằng cách thay từ gốc thanh hỏi. Ví dụ: “Ông ấy”, “bà ấy” được thay bằng “ổng”, “bả”. Anh ấy, chị ấy được thay bằng “ảnh”, “chỉ”. Và thế là “nậu” được thay bằng “nẩu”.

Trải qua thời gian, cùng với đặc trưng ngữ âm của vùng Bình Định và Phú Yên, “nẩu” hay được phát âm là “nẫu”, vì những lý do này, mà vùng đất Bình Định và Phú Yên còn được gọi tên là xứ Nẫu.