Luật sư lên tiếng về ồn ào liên quan đến người điều hành dự án Nuôi Em: Tự ý gửi tiết kiệm tiền từ thiện là sai luật

Mới đây, trước hàng loạt nghi vấn về tính minh bạch của dự án Nuôi Em, ông Hoàng Hoa Trung, người điều hành chương trình, cho biết sẽ tạm “đóng băng” tài khoản trong 15 ngày. Mục đích của việc này để dừng mọi giao dịch thu - chi và tiến hành rà soát toàn bộ các khoản tài chính của các năm trước.

Fanpage Nuôi Em tiếp tục đăng tải bài viết giải trình, bác bỏ cáo buộc cắt xén tiền của nhà hảo tâm. Tuy nhiên, việc dự án cho biết khoản tiền tồn từ năm 2019 được đem gửi tiết kiệm và dùng phần lãi phát sinh cho các chi phí vận hành như liên lạc, đi lại, khảo sát… tiếp tục gây tranh cãi trong dư luận.

Gửi tiết kiệm tiền từ thiện là trái quy định

Luật sư Đào Thị Bích Liên, Đoàn Luật sư TP.HCM, cho rằng việc ông Hoàng Hoa Trung để toàn bộ tiền đóng góp chuyển vào tài khoản cá nhân là không đúng với bản chất pháp lý.

Căn cứ Nghị định 93/2021, tại Điều 6 quy định việc kêu gọi và vận động đóng góp tự nguyện, Điều 10 quy định nguyên tắc phân phối, sử dụng nguồn đóng góp, và Điều 11 xác định rõ các khoản chi được phép thực hiện. Các quy định này cho thấy pháp luật không chỉ điều chỉnh hoạt động vận động từ thiện mà còn đặt ra giới hạn cụ thể đối với phạm vi chi tiêu.

Theo đó, pháp luật không cho phép việc sử dụng tiền từ thiện vào hoạt động đầu tư sinh lời, kể cả khi khoản lãi dự kiến được cho là sẽ quay lại phục vụ mục tiêu thiện nguyện.

LS Liên cho rằng đối chiếu toàn bộ các quy định liên quan, tiền từ thiện chưa sử dụng không được phép mang đi gửi tiết kiệm để lấy lãi. Đây là nguồn tiền mang tính ủy thác và chỉ được sử dụng theo đúng danh mục chi được pháp luật quy định và đúng mục đích đã công bố khi vận động.

Đồng thời, theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, người đứng ra vận động từ thiện chỉ đóng vai trò giữ hộ tài sản, không phải chủ sở hữu nên không có quyền tự ý định đoạt, bao gồm cả việc gửi tiết kiệm hay sử dụng khoản tiền này để sinh lợi.

Luật sư Liên phân tích thêm: Việc mang tiền đi gửi tiết kiệm mà không có sự đồng ý của người đóng góp được xem là hành vi sử dụng tài sản trái quy định. Điều này có thể dẫn đến nghĩa vụ hoàn trả, bồi thường cùng các trách nhiệm dân sự theo Điều 171, Điều 288 và Điều 297 của Bộ luật Dân sự.

Về mặt hình sự, hành vi nói trên có thể sẽ được cơ quan chức năng điều tra làm rõ để xem nó có dấu hiệu của tội danh nào hay không, chẳng hạn tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175 BLHS), tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS)

Luật sư Liên cũng lưu ý rằng việc gửi tiết kiệm bằng tài khoản cá nhân khiến phần lãi phát sinh được tính là thu nhập của cá nhân, từ đó "dễ" làm cơ quan thuế đặt nghi vấn về việc che giấu thu nhập, dù trên thực tế số tiền này không thuộc quyền sở hữu riêng của người đứng tên.

Theo Điều 19 Nghị định 93/2021, cá nhân vận động và tiếp nhận tiền từ thiện có nghĩa vụ quản lý, sử dụng và công khai minh bạch toàn bộ nguồn đóng góp. Chi phí cho hoạt động vận động, tiếp nhận và phân phối chỉ được trích từ tiền đóng góp khi có sự đồng ý của người ủng hộ và phải được công khai. Cá nhân phải ghi chép đầy đủ, thực hiện công khai theo khoản 2 và khoản 4 Điều 14, đồng thời gửi báo cáo cho UBND cấp xã để niêm yết trong 30 ngày.

Điều 17 và Điều 19 Nghị định 93/2021 cũng yêu cầu việc tiếp nhận và sử dụng tiền từ thiện phải bảo đảm tính minh bạch. Vì vậy, việc gửi tiền đóng góp vào ngân hàng để sinh lãi là một hình thức sử dụng tiền từ thiện và bắt buộc phải được công khai với cộng đồng đóng góp.

Fanpage Nuôi Em cho biết khoản tiền tồn từ năm 2019 được đem gửi tiết kiệm... Ảnh: Facebook Hoàng Hoa Trung

Không được tự ý đi gửi tiết kiệm tiền từ thiện

Luật sư Nguyễn Hồng Yến Nhi, Đoàn Luật sư TP.HCM, cho biết theo khoản 1 Điều 14 Nghị định 93/2021, mọi hoạt động liên quan đến việc vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện phải được công khai đầy đủ, kịp thời và chính xác.

Đồng thời, khoản 1 Điều 19 Nghị định này quy định chi phí vận động, tiếp nhận, phân phối do cá nhân đứng ra vận động tự chi trả; nếu được người đóng góp đồng ý cho sử dụng tiền từ thiện để chi thì phải tổng hợp và công khai.

Vì vậy, việc dùng lãi phát sinh để chi các khoản vận hành như liên lạc, đi lại hay khảo sát bắt buộc phải được ghi nhận, báo cáo và công khai.

Về việc lãi phát sinh thuộc về ai, khoản 1 Điều 18 Nghị định 93/2021 nêu rõ mọi khoản đóng góp phải được sử dụng đúng mục đích và đúng đối tượng đã cam kết khi vận động.

Khoản 1 Điều 17 Nghị định 93/2021 cũng yêu cầu cá nhân vận động phải thông báo công khai mục đích, phạm vi và phương thức sử dụng ngay từ đầu. Khi còn dư tiền đóng góp, khoản 4 Điều 18 Nghị định này quy định cá nhân vận động phải thống nhất với nhà tài trợ về phương án sử dụng hoặc chuyển cho Mặt trận Tổ quốc để bảo đảm phù hợp với mục tiêu đã cam kết.

Do đó, lãi phát sinh từ tiền gửi ngân hàng cũng là tài sản có nguồn gốc từ từ thiện, không thuộc quyền sở hữu cá nhân và phải được xử lý theo đúng quy định của Nghị định 93/2021.

Tiền lãi gửi tiết kiệm là của nhà hảo tâm

Về bản chất, các mạnh thường quân đóng góp tiền vào dự án Nuôi Em nhằm mục đích tặng cho/hỗ trợ các em nhỏ có hoàn cảnh khó khăn. Việc tặng cho/hỗ trợ này được thực hiện bằng nhiều hình thức thiện nguyện khác nhau, thông qua người đại diện theo ủy quyền là các cá nhân đang trực tiếp vận hành dự án Nuôi Em.

Do đó, dự án Nuôi Em không phải là chủ sở hữu số tiền này mà chỉ được ủy quyền để quản lý, sử dụng vào các hoạt động từ thiện.

Theo quy định tại khoản 2 Điều 109 BLDS năm 2015, khoản tiền lãi phát sinh từ số tiền tặng cho này được xác định là khoản “Lợi tức”. Đồng thời, khoản 2 Điều 161 BLDS năm 2015 quy định: “Trường hợp tài sản chưa được chuyển giao mà phát sinh hoa lợi, lợi tức thì hoa lợi, lợi tức thuộc về bên có tài sản chuyển giao...”.

Do đó, số tiền lãi phát sinh trong quá trình dự án Nuôi Em chưa sử dụng vào mục đích thiện nguyện (tức chưa được chuyển giao cho các em nhỏ) vẫn thuộc quyền sở hữu, định đoạt của các mạnh thường quân. Như vậy, việc sử dụng số tiền lãi này phải có ý kiến/được sự đồng ý của các mạnh thường quân (trừ trường hợp có thỏa thuận khác).

Nếu dự án Nuôi Em tự ý sử dụng vào mục đích khác (ngoài mục đích từ thiện), đây có thể bị xem là hành vi tự ý sử dụng tiền sai mục đích. Trường hợp này, các mạnh thường quân có quyền khởi kiện để đòi lại phần tiền mà dự án này đã sử dụng sai mục đích, trái cam kết ban đầu (theo quy định tại Điều 166 BLDS năm 2015).

Luật sư Lê Hữu Nghĩa, Đoàn Luật sư TP.HCM