Ai cũng tưởng tầm soát ung thư là giải pháp phát hiện sớm mà không biết 3 tác hại này

Gói tầm soát ung thư là sự thất bại về mặt quản lý

Trong khi Bộ y tế chưa có một chiến lược hoàn chỉnh về tầm soát ung thư, người dân đang tự cứu lấy mình bằng cách tìm tới các gói tầm soát ung thư của nhiều bệnh viện, phòng khám. Có thể nói, tầm soát ung thư như trăm hoa đua nở, gói tổng quát đến chuyên khoa, gói thường dân lên quý tộc, từ khuyến mãi giảm giá đến tặng kèm du lịch v.v.. đủ cả.

Mỗi gói khám đại loại đều gồm thử máu, chụp hình và khám- chỉ khác số lượng nhiều ít. Điều đáng ghi nhận là những gói khám ung thư như thế này ít gặp trên thế giới, vì nó đi ngược lại y đức và không có cơ sở khoa học.

Trước hết, các gói tầm soát được xây dựng theo khả năng chi trả mà không phải theo nhu cầu. Người có tiền thì tầm soát cẩn thận, người ít tiền thì tầm soát sơ sài. Vậy đâu là công bằng ? Nhiều tiền thì " tầm" hết toàn thân, ít tiền thì chỉ "tầm" ở đầu, còn chân bỏ lại ?

Thứ hai, gói tầm soát chẳng qua là bán sĩ dịch vụ, trong đó có hàng quá date ( những phương pháp không còn được dùng), hàng kém chất lượng ( không được công nhận dùng để tầm soát) và hàng tặng kèm không có giá trị ( những test vô thưởng vô phạt không có giá trị tầm soát). Những ví dụ rất thường gặp là x quang phổi tầm soát ung thư phổi , hiện không còn dùng vì không thể phát hiện hay chẩn đoán sớm. Phổ biến nhất là sự lạm dụng các xét nghiệm máu tìm dấu ấn ung thư, vốn đã được xác nhận là không có giá trị tầm soát vì tỷ lệ dương tính giả/âm tính giả quá cao, nhưng vẫn được quảng cáo là có khả năng tìm ra đủ loại ung thư.

Cuối cùng, các gói tầm soát được thiết kế như một lần khảo sát cắt ngang, xác định tình trạng bệnh nhân tại một thời điểm.

Việc buông lỏng bệnh nhân sau đó hoặc việc lập lại gói tầm soát sau 1 năm, 2 năm v.v.. đều là sai vì mỗi một loại ung thư có yêu cầu kiểm tra định kỳ sau những khoảng thời gian khác nhau, thậm chí khác nhau với mỗi bệnh nhân. Việc áp dụng đại trà, không theo lịch trình chuyên môn, thuần túy chỉ còn là mua bán dịch vụ y tế chứ không còn ý nghĩa là tầm soát ung thư nữa.

Chẩn đoán ung thư bằng xét nghiệm máu:

Một quảng cáo của một bệnh viện lớn ở Việt Nam về gói tầm soát công nghệ cao làm hoa mắt người dân với mức chi phí khủng và những lời hoa mỹ về công nghệ chẩn đoán gen. Trên thực tế , xét nghiệm tìm gen đột biến hoàn toàn không có giá trị chẩn đoán căn bệnh ung thư mà chỉ cho người ta biết mức độ nguy cơ bị ung thư có cao hơn bình thường hay không.

Việc xác nhận mình có gen bất thường chỉ làm người ta thêm lo lắng, chưa chắc đã mang lại lợi ích thực tế. Bản thân các khuyến cáo lâm sàng đối với người có tiền sử gia đình ung thư cũng đã cân nhắc đến việc thay đổi tần suất tầm soát.

Hướng đi có thể làm thay đổi toàn bộ bức tranh tầm soát ung thư là việc ứng dụng các kỹ thuật tinh lọc để tìm tế bào ung thư trong máu (ctc=circulating tumor cell) hay các acid nucleic đặc trưng cho ung thư lưu hành trong máu (ct DNA = Circulating Tumor DNA).

Các xét nghiệm này tuy chỉ là thử máu nhưng khẳng định được sự tồn tại của tế bào ung thư nên được xác nhận như một dạng đặc biệt của sinh thiết, sinh thiết lỏng=liquid biopsy.

Sinh thiết lỏng là một lĩnh vực nóng trong những năm gần đây và hầu hết các hãng dược lớn đều đổ tiền vào nghiên cứu để sớm đưa ra thị trường. Ứng dụng của chúng rất rộng vì nó được dùng trong tầm soát, chẩn đoán và theo dõi điều trị ung thư với ưu điểm tuyệt đối là không xâm lấn(chỉ lấy máu), nhanh (chỉ vài ngày) , kỹ thuật đơn giản (chỉ cần kỹ thuật viên thay vì bác sĩ chuyên khoa), chi phí thấp ( so với sinh thiết thực sự) và có thể áp dụng ngay cả ở các phòng khám gia đình.

Vấn đề của sinh thiết lỏng hiện nay là tìm được chất thử phù hợp với chi phí thấp nhất và đạt được độ nhạy cảm/đặc hiệu cao nhất. Đã có một số test được thương mại hoá nhưng chủ yếu để hổ trợ chẩn đoán và theo dõi điều trị.

Chưa có test nào được chấp nhận dùng trong tầm soát và triển vọng này ít có khả năng trở thành hiện thực trước năm 2020. Ngay cả khi đó, chi phí của test chưa chắc đã được các nhà bảo hiểm y tế thông qua để được triển khai rộng rãi.

Cancerseek là một trong những test có tiềm năng, được đưa ra từ nghiên cứu của viện Hopkins, nhằm tầm soát 8 loại ung thư thường gặp nhất là gan, buồng trứng, đại tràng, tuỵ, phổi , vú, thực quản, dạ dày ( chiếm khoảng 60% tổng số bệnh ung thư) .

Những kết quả ban đầu cho thấy test có độ đặc hiệu đến 99% nhưng độ nhạy thay đổi từ 33-98% tuỳ loại. Chưa có thông tin dự đoán đến khi nào Cancerseek sẽ được thương mại hoá.

Một số test khác đã được thương mại hoá, nhưng cũng chỉ dùng theo dõi điều trị hoặc đánh giá nguy cơ qua gen, không dùng trong tầm soát.

Guardant360 (Guardant Health)

Grail (Grail Bio)

Cobas EGFR Mutation Test v2 (Roche)

Cancerintercept (Pathway Genomics)

PlasmaSelect-RTM (Personal Genome Diagnostics)

myRisk (Myriad Genetics)

Oncotype SEQ (Genomic Health):

OncocEE ( Biocept.com )

Giải pháp ở đâu?

Nếu những gói khám tầm soát ung thư có nhiều vấn đề như thế, làm thế nào để phòng chống ung thư hiệu quả ? Thật ra, việc tầm soát ở mức cộng đồng là một vấn đề vô cùng lớn, cần sự thay đổi về nhiều mặt. Ngược lại, việc phòng chống ung thư ở mức cá nhân đơn giản hơn nhiều, chỉ cần hiểu và làm 3 việc.

1. Nếu Bộ Y tế đã không tổ chức được mạng lưới bác sĩ gia đình hiệu quả, không ai cấm bạn tự chọn cho mình một người như vậy. Đó không cần phải là chuyên gia đầu ngành, chỉ cần có sự quan tâm đúng mức và nắm được các khuyến cáo chung về tầm soát các loại ung thư ở hai giới.

Cần có sự hỗ trợ về quản lý thông tin điện tử và có thư ký y khoa để có thể đảm bảo việc theo dõi và nhắc nhở ở các thời điểm cần tầm soát hay khám định kỳ. Tại thời điểm này, khi các bệnh viện không quan tâm, các bác sĩ tư chỉ khám thời vụ, nơi thích hợp nhất là các phòng khám đa khoa qui mô có chuyên môn tốt và có bệnh án điện tử kèm hệ thống đặt hẹn. Tại các thành phố lớn, có nhiều phòng khám như thế.

Mặt khác, ở Việt Nam có một lợi thế là các xét nghiệm máu , chẩn đoán hình ảnh và nội soi đều có chi phí thấp rất nhiều so với nước ngoài nên các chỉ định cho cá nhân được chỉ định dễ dàng và rộng hơn so với khuyến cáo. Bạn chỉ cần có một bác sĩ tốt tư vấn đầy đủ trước khi cho chỉ định và biện luận phù hợp sau khi có kết quả.

2. Phải tự biết mình. Biết cân nặng của mình, biết mỗi ngày ăn bao nhiêu cơm, ngủ bao nhiêu giờ, đêm đi tiểu mấy lần v.v.... Bất cứ sự thay đổi nào của cơ thể đều có thể là dấu hiệu sớm của ung thư. Hãy nhớ một nguyên tắc luôn luôn đúng : chính bạn là người phát hiện sớm và tự cứu mình, chứ không phải là bác sĩ.

Cần biết các dấu hiệu cảnh giác ung thư sớm sau :

*Thay đổi trong việc tiêu, tiểu hàng ngày, nhất là tiêu ra máu.

*Loét không lành

*Ra huyết hay tiết dịch bất thường

*Sờ thấy cộm trong vú

*Khó nuốt

*Ho kéo dài hay khàn tiếng hơn 3 tuần

*Thay đổi tính chất nốt ruồi hoặc có vùng da bất thường

*Sụt cân không rõ lý do

Đừng tự biện hộ cho các thay đổi này bằng công việc, stress, con cái v.v... mà bỏ qua cơ hội chẩn đoán sớm.

3. Thay đổi nếp sống lành mạnh. Cử thuốc lá, hạn chế bia rượu, ăn uống cân bằng, vận động đầy đủ và nhất là không cần phải hoảng sợ về căn bệnh ung thư. Việt Nam chỉ là một nước có gánh nặng ung thư ở mức trung bình và nếu có lịch trình theo dõi phù hợp, tinh thần cảnh giác thì bạn sẽ có cơ may tránh hoặc thắng được căn bệnh ung thư.