Nghiên cứu Harvard: Trẻ có 3 'giai đoạn vàng' phát triển trí não trong đời, bỏ lỡ 1 cái cũng đáng tiếc

Trong nuôi dạy con không nên so sánh với người khác. Tuy nhiên khi nhìn trẻ chơi cùng nhau, chúng ta khó tránh khỏi nhận thấy sự khác biệt: Tại sao có trẻ học rất nhanh, trong khi có bé luôn chậm hơn một nhịp? Liệu đó là khác biệt bẩm sinh hay do nhịp độ phát triển của trẻ chưa theo kịp?

Trung tâm Phát triển Trẻ em Đại học Harvard chỉ ra rằng trong quá trình lớn lên, trẻ sẽ trải qua 3 "giai đoạn vàng" phát triển trí não vượt bậc. Mỗi giai đoạn đều là cánh cửa mở ra tiềm năng của trẻ. Nếu nắm bắt được, trẻ có thể tiến bộ vượt trội. Nhưng nếu bỏ lỡ, trẻ sẽ phải nỗ lực nhiều hơn để bù đắp sau này. Vì vậy, nếu không hiểu rõ 3 giai đoạn này, khi phát hiện ra thì có thể đã muộn, thật đáng tiếc biết bao.

Giai đoạn 1: 0-3 tuổi

Bạn có thể thắc mắc, bé còn quá nhỏ, ngoài ăn ngủ vệ sinh thì dường như chưa biết gì, chỉ khóc cười suốt ngày, liệu bé hiểu được điều gì? Thực tế, trong 3 năm đầu đời, não bộ trẻ thay đổi nhiều hơn ta tưởng. Sau khi chào đời, các neuron thần kinh của trẻ kết nối với tốc độ chóng mặt.

Bạn có để ý trẻ sơ sinh luôn hứng thú với mọi thứ xung quanh? Mắt bé dõi theo người, quay đầu khi nghe tiếng động. Khi được bế, bé nhận ra mùi hương quen, lắng nghe giọng nói của bạn. Những hành động nhỏ này tưởng đơn giản nhưng đang rèn luyện giác quan và kết nối não bộ. Khi bạn trò chuyện, bé chưa hiểu lời nhưng cảm nhận được âm điệu; khi bạn cù đùa, bé cười khúc khích. Đó chính là thành quả từ tương tác sớm giữa cha mẹ và con.

Nhiều người lo lắng về giáo dục sớm, sợ dạy chưa đủ. Nhưng "giáo dục" tốt nhất chính là sự đồng hành trong sinh hoạt hàng ngày. Bạn có thể trò chuyện, hát ru, chơi cùng đồ chơi, đọc sách tranh... đều là những viên gạch quan trọng cho sự phát triển của trẻ.

Sự tôn trọng và tin tưởng bạn dành cho con chính là nền tảng để bé đối mặt với thế giới sau này (Ảnh minh họa)

Đôi khi bạn nghĩ mình đang nói chuyện vô ích, nhưng trẻ lại đang âm thầm học hỏi. Bé quan sát biểu cảm, bắt chước ngữ điệu của bạn - tất cả đều hỗ trợ phát triển não bộ. Điều trẻ cần nhất chính là sự hiện diện ổn định và phản ứng kịp thời từ cha mẹ. Khi bé khóc được vỗ về, bé sẽ nhanh nín, khi bé cười được đáp lại, bé sẽ càng hào hứng. Những chi tiết nhỏ này giúp củng cố kết nối não bộ, xây dựng khả năng biểu đạt và lòng tin sau này.

3 năm trôi qua rất nhanh. Mỗi bước chân nhỏ của con đều đáng để ta đồng hành. Dù bận rộn, chỉ cần ngồi bên chơi cùng bé, trò chuyện đôi câu - đó đã là món quà vô giá. Chỉ cần chúng ta dành chút tâm sức, con sẽ không bỏ lỡ cột mốc quan trọng này.

Giai đoạn 2: 3-6 tuổi

Ở độ tuổi 3-6, căn nhà thường vang lên những câu hỏi: "Tại sao?", "Cái gì đây?", "Con làm thử được không?"... Trí não trẻ đang sản sinh vô số ý tưởng mới. Đây chính là đỉnh cao phát triển não bộ lần thứ hai.

Montessori từng nói: 3 tuổi là bước ngoặt của trẻ. Thật vậy, sau 3 tuổi, trẻ thay đổi rõ rệt. Bé đột nhiên hoạt ngôn, biểu đạt cảm xúc phong phú hơn. Đặc biệt khoảng 5 tuổi, trẻ liên tục đặt câu hỏi "tại sao", như có hàng vạn thắc mắc trong đầu. Những câu hỏi đó chính là biểu hiện của não bộ đang thiết lập liên kết mới.

Nghiên cứu cho thấy, trẻ 3-6 tuổi phát triển vượt bậc về ngôn ngữ, trí nhớ, tư duy logic và kỹ năng xã hội - gần như mỗi ngày đều có tiến bộ mới.

Bạn có để ý trẻ đột nhiên thích kể chuyện? Đôi khi bé còn tự sáng tác cốt truyện, diễn đạt mạch lạc. Đó là dấu hiệu não bộ đang xây dựng "trí tưởng tượng" và "khả năng biểu đạt". Trẻ cũng thích giao lưu với bạn, sử dụng ngôn ngữ phức tạp hơn để miêu tả thế giới. Cảm xúc của bé cũng đa dạng hơn. Khi không vui sẽ giận dỗi, bị oan ức thì khóc, thậm chí biết nói: "Mẹ ơi con giận rồi", "Con không thích mẹ làm thế". Dù đôi khi cha mẹ cảm thấy bị "xúc phạm", nhưng đó chính là biểu hiện của việc học cách biểu đạt và quản lý cảm xúc.

Trẻ độ tuổi này rất cần được thấu hiểu và kiên nhẫn. Giai đoạn này, điều quan trọng không phải nhồi nhét kiến thức mà là đồng hành và hướng dẫn. Cùng bé vẽ tranh, làm thủ công, đóng vai... đều hữu ích hơn ép học. Cho trẻ tiếp xúc điều mới, khuyến khích bày tỏ suy nghĩ chính là cách tốt nhất hỗ trợ phát triển.

3-6 tuổi là giai đoạn hình thành tính độc lập. Trẻ bắt đầu có chính kiến riêng, muốn tự mặc quần áo, tự lựa chọn, tự quyết định. Hãy cho con không gian để thử sai, để lựa chọn - dù có chậm hay lộn xộn, những trải nghiệm đó đều trở thành bài học quý cho não bộ.

Giai đoạn 3: Tuổi dậy thì

Khi con bước vào tuổi dậy thì, bạn sẽ thấy đứa trẻ từng quấn quýt ngày nào giờ đã khác. Bạn nhắc đi ngủ sớm - bé càu nhàu; Hỏi thêm vài câu - bé bực bội; Định nói tiếp - cửa đóng sập, kèm tấm biển "Không làm phiền", "Vào phải gõ cửa"... Đó không phải là "nổi loạn" mà là dấu hiệu não bộ đang nâng cấp lần nữa.

Ở tuổi dậy thì, vỏ não trước trán - nơi đảm nhiệm tư duy, phán đoán, kiểm soát cảm xúc và hành vi - đang trải qua đợt "đại tu". Quá trình này sẽ kéo dài đến khoảng 20 tuổi mới hoàn thiện. Vì thế, đôi khi bạn thấy thiếu niên có vẻ rất "người lớn", nhưng đôi hành động lại vô cùng "trẻ con".

Cảm xúc tuổi dậy thì cực kỳ bất ổn: sáng vui tươi, chiều đã buồn bã. Cha mẹ thường băn khoăn: Sao con dễ xúc động thế?. Đó là do cấu trúc não vẫn đang điều chỉnh. Có lúc con cáu gắt, lạnh nhạt; nhưng lát sau lại hào hứng trò chuyện, thậm chí ôm ấp âu yếm. Giai đoạn này cũng khiến phụ huynh lo lắng nhất, sợ mình ứng xử không khéo. Nhưng khi con "chống đối", đó cũng là cách bé tìm kiếm bản sắc riêng.

Nhiều mẹ chia sẻ: Khó nhất tuổi dậy thì là "đồng hành". Gần gũi quá - con bực; không quan tâm - lại không yên tâm. Thực ra, trẻ không hề từ chối cha mẹ, chỉ là cần không gian riêng hơn.

Chúng ta có thể lùi lại một bước, để con tự quyết định một số việc: Tự lập thời gian biểu, tự giao lưu bạn bè...; Chỉ cần âm thầm hỗ trợ khi cần. Đôi khi câu nói giản đơn: "Cần gì cứ gọi mẹ" cũng đủ khiến con an tâm.

Tuổi dậy thì không quá dài nhưng cũng chẳng ngắn. Có những ngày cảm thấy thật khó khăn, nhưng vài năm sau nhìn lại, sẽ nhận ra đây chính là giai đoạn cha mẹ và con cùng trưởng thành.

Sự tôn trọng và tin tưởng bạn dành cho con chính là nền tảng để bé đối mặt với thế giới sau này. Đừng sợ con nổi loạn, đừng sợ con xa cách. Hãy lặng lẽ đồng hành, kiên nhẫn chờ đợi. Rồi sẽ đến ngày con quay về bên bạn với phiên bản trưởng thành và thấu hiểu hơn.