Củi hứa hôn, luật tục độc đáo của người Rơ Ngao

Muốn có củi, những cô gái chân yếu tay mềm phải băng đèo lội suối, vào tận trong rừng sâu thăm thẳm để chặt củi gùi về nhà chất thành đống. Sau nhiều năm liền, khi số lượng củi đã đủ để ra mắt nhà chồng, cô gái sẽ đem sính lễ này sang biếu bố mẹ chồng trước một ngày bắt chàng về dinh.

Nhọc nhằn đi tìm củi hứa hôn

Đó là một luật vô độc đáo của cộng đồng người Rơ Ngao (dân tộc Ba Na, làng Tu Peng, xã Pô Cô, huyện Đắk Tô, Kon Tum). Dòng sông hiền hòa, thơ mộng của xã Pô Cô một ngày nắng giữa tháng 7 đã đưa chân chúng tôi về làng Tu Peng, ngôi làng chất cao ngút những đống củi dẻ thẳng tắp, đều và rất đẹp của những cô gái đang đến tuổi cập kê. Nhìn những đống củi được chất gọn gàng, đẹp mắt như vậy, ai cũng dễ dàng hình dung được những bàn tay khéo léo và sự tháo vát của người đẽo và chất củi.

Khi biết yêu, những cô gái làng Tu Peng phải băng đèo, lội suối
gùi cả trăm bó củi như thế này trên vai.

Mục đích xếp củi trước nhà của người dân Rơ Ngao chính là để khoe sự giỏi giang, chịu thương chịu khó của con gái họ. Tình yêu của các cô gái khi chớm nở chính là lúc mà họ mang trên lưng mình một chiếc gùi bằng tre, nứa để bắt đầu cho hành trình đi kiếm củi để xây dựng hạnh phúc gia đình. Khi tình yêu đối với người con trai mà mình yêu thương đã quá thắm thiết và sâu nặng, thì đó cũng chính là lúc mà cô gái phải phải thể hiện quyết tâm của mình để có được người chồng ưng ý. Thời gian này, cô gái phải cật lực và không quản vất vả khó khăn, đi vào rừng sâu hun hút để chặt những cây củi to đẹp mang về chất trước nhà mình để thể hiện tình yêu với chàng trai.

Theo luật tục của người Rơ Ngao, củi hứa hôn của người con gái bắt buộc phải là củi lấy từ cây dẻ khỏe mạnh. Vì củi của cây dẻ săn chắc nên rất đượm, nhất là than của nó luôn giữ ấm, đặc biệt củi dẻ thẳng và suôn nên rất thích hợp với việc nấu nướng và sưởi ấm. Nếu người con gái nào lấy củi từ cây dẻ bị cụt ngọn, thì đó sẽ là điềm xấu cho hôn nhân sau này. Chính vì vậy, khi đi kiếm củi hứa hôn, dù vất vả mấy, các cô gái cũng không bao giờ chặt những cây dẻ xấu xí hay bị cụt ngọn. Ngoài ra, củi hứa hôn phải tuân thủ đúng quy định như: mỗi thanh củi phải có chiều dài từ 70-80cm, thanh củi phải thẳng, chắc, tất cả vỏ ngoài phải được lột sạch sẽ, đầu của mỗi thanh củi phải được chặt bằng hoặc nhọn tất cả.

Chính vì những quy định khắt khe này, nên mỗi người con gái mới lớn đều phải chịu rất nhiều hiểm nguy, vất vả trong thời gian mấy năm liền để vào rừng kiếm đủ củi mới lấy được chồng. Đây cũng là thời gian thử thách khó khăn nhất cho tình yêu của người con gái dành cho người con trai mình yêu. Khi đã đủ 100 bó củi, các cô gái tự hào đem ra chất trước nhà để khoe về đức hạnh của mình trước khi đi bắt chồng.

Già A Hanh tự hào về người con dâu vì cô đã kiếm được đống củi
vừa đẹp vừa nhiều cho bố mẹ chồng đun trong nhiều năm
mà vẫn chưa hết.

Độc chiêu mang củi đi tỏ tình

Già làng A Hanh (72 tuổi) cho biết: Nếu đống củi của người con gái nào được chất cao, đều và vuông vắn thì chứng tỏ đó là một cô gái khỏe mạnh, giỏi giang và tháo vát. Nếu hai đầu của cây củi được đẽo đều, sắc sảo và đẹp mắt thì đó là tín hiệu cho biết người con gái ấy có đôi bàn tay vô cùng khéo léo. Được cả hai điều đó, thì cô gái ấy sẽ được mọi người đánh giá là người có hình thức đẹp và có một tấm lòng hiếu thảo với cha mẹ.

Nhìn đống củi người ta sẽ biết được chủ nhân của nó sẽ là một cô đảm đang, cần cù, cẩn thận và chịu khó hay không, hay chỉ là một cô gái vụng về, hời hợt. Từ đó, làm cơ sở để đánh giá về phẩm hạnh của cô gái. Người dân ở làng Tu Peng cho rằng, cô gái nào đã đến tuổi cập kê mà có quá ít củi, thì chứng tỏ cô gái ấy không phải là người siêng năng. Điều đó cũng nói lên rằng, cô ta không quan tâm đến chuyện vun vén cho cho hạnh phúc của một gia đình. Những cô gái như vậy khi có chồng sẽ rất làm biếng, mọi việc sẽ phó thác hết cho người chồng.

Đến khi về làm vợ, cô gái ấy sẽ thiếu đi sự chịu khó, đảm đang và sự hy sinh cần thiết của một người mẹ. Những người con gái như vậy trong làng Tu Peng cũng có nhưng rất ít. Cũng có trường hợp, một số cô gái khi dạm hỏi để cưới chàng trai, được chàng và cha mẹ chàng đồng ý. Thế nhưng, đến khi cô gái đem củi qua tặng cha mẹ chồng làm của hồi môn mà ít quá, thì gia đình chàng trai sẵn sàng trả lễ.

Chị Y Na nhờ kiếm được nhiều củi nên luôn được chồng và bố mẹ chồng
yêu thương, tự hào.

Già A Hanh dẫn chúng tôi ra nhà chứa củi mà cô con dâu Y Na đã kiếm dòng rã 4 năm cho bố mẹ chồng, rồi tự hào nói: “Đây là củi con dâu mình biếu đấy, mình nấu hơn 5 năm nay mà vẫn còn rất nhiều. Con dâu mình khéo cái tay lắm, vợ chồng mình thương con dâu lắm”.

Chị Y Na cho biết, trước đây để kiếm củi cho bố mẹ chồng, chị phải mất 4 năm vào rừng kiếm củi. Hàng ngày, chị phải trèo qua mấy ngọn đồi, lội suối, mới đến được nơi có những cây dẻ đẹp chặt về làm củi hứa hôn. Để có được một đống củi lớn biếu bố mẹ chồng nấu hơn 5 năm nay, chị đã đi cả nghìn cây số gùi hàng trăm bó củi trên lưng mà không biết mệt nhọc. Bởi chị tin, có như vậy chị mới được bố mẹ chồng thương nhiều.

Luật tục được sửa đổi thoáng hơn

Già làng A Hanh cũng cho biết thêm, trước đây khi rừng còn nhiều cây cối, người con gái phải một mình vào rừng kiếm củi dẻ. Nếu người con trai nào mà đi kiếm củi giúp người con gái, bị làng phát hiện thì sẽ bị phạt vạ. Còn bây giờ, khi rừng đã bị tàn phá nhiều, để kiếm được củi cho nhà chồng, người con gái phải vào tận rừng sâu mới kiếm được củi, thời gian sẽ rất lâu. Thế nên, làng đã quyết định ra một luật mới, đó là người con gái có thể mượn bất cứ ai trong làng đi kiếm củi giúp mình. Củi cũng không nhất thiết phải là của cây dẻ như trước đây mà chỉ cần cây củi tròn đẹp và thẳng là được.